بدر و ماه شبِ چهارده
بدر و ماه شبِ چهاردهم
این مطلب در اردیبهشت ۱۳۹۸ و هنگامی منتشر شد که سوالات مکرر و ابهامات زیاد در مورد ماه کامل، آغاز ماه و شب چهارده، پیش آمده بود. اما موضوع آن را باید در میانه‌ی اکثر ماه‌های قمری مورد توجه قرار داد.
الان هم که در میانه ماه رمضان ۱۴۴۲ ه.ق. یعنی اردیبهشت ۱۴۰۰ هستیم، باز هم همان ابهامات مشابه به وجود آمده‌اند.
آخرین به روزرسانی: دوشنبه ۷ اردیبهشت ۱۴۰۰
برای اطلاع از ابرماه توت فرنگی به لینک زیر بروید:
«سلام. ببخشید مزاحمتون شدم. من متوجه چیز عجیبی شدم. الان از نظر ماه قمری ۱۲ هست اما میتونم در آسمون ماه کامل ببینم. به نظرم الان باید شب ۱۳ ماه باشه و فردا شب ۱۴هم ماه یا شب مهتاب، می‌خواهم بدونم درسته حدسم؟»
تماس تلفنی
«سلام. امشب مگه شبِ ششم ماه رمضان نیست؟ ماه هم به صورت یک نصف دایره هست. مگه نباید شب هفتم ماه به صورت نیمه باشه؟ به نظر میاد که اول ماه رو یک روز دیر اعلام کردند»
تماس تلفنی
سوال‌های بالا نمونه‌ای از سوال‌هایی است که عموما در میانه ماه رمضان از ما پرسیده می‌شود.
خدا را شکر می‌کنم که وجود ماه رمضان باعث می‌شود افراد بیشتری به آسمان شب و حداقل ماه دقت کنند و پیوندی جدید با آن داشته باشند. و البته باعث سوال، ابهام و تناقض هم برای آن‌ها می‌شود.
در چند مرحله به پاسخ این سوال و ابهام‌های مشابه می‌پردازم:
مطلب اول:
ماه تنها قمر زمین است و در یک مدار بیضی شکل (نزدیک به دایره) در گردش به دور زمین است. بنابراین فاصله آن تا زمین همواره ثابت نیست و بین یک حداقل و حداکثر تغییر می‌کند. نقطه‌ای از مدار که کمترین فاصله را تا زمین دارد حضیض؛ و نقطه مقابلش که بیشترین فاصله را از زمین دارد، نقطه اوج مداریِ ماه می‌گویند.
مطلب دوم:
حرکت ماه هم در مدارش تابع قوانین نیروی گرانش است (همان قوانین کپلر). که یکی از آثار آن متفاوت بودن سرعت حرکت ماه در مدارش است. بدین صورت که هرگاه ماه در حضیض یا نزدیک آن باشد، سرعتش بیشتر و هنگامی که در اوجِ مداری‌اش قرار دارد، سرعتش کمتر است.
مطلب سوم:
هنگامی ماه به صورت قرص کامل (بدر) دیده می‌شود که در مدارش به دور زمین دقیقا در طرف مقابل خورشید قرار بگیرد. از نظر محاسباتی زمانی که جدایی زاویه‌ای ماه با خورشید ۱۸۰ درجه شود؛ که زمان رسیدن ماه به چنین وضعیتی قابل محاسبه و اندازه‌گیری است. در این حالت است که تقریبا ۱۰۰ % قرص ماه روشن است، ولی در زمان‌های قبل و بعد از آن میزان بخش روشن آن کمتر از ۱۰۰ درصد خواهد بود.
نکته: از لحاظ ظاهری نمی‌توان به وسیله چشم تفاوت‌های اندک بین وضعیت قرص ماه را در زمان‌های اندکی قبل و بعد از ماه بدر تشخیص داد. به همین دلیل است که به طور معمول در سه شبِ ۱۳ و ۱۴ و ۱۵ می‌توان ماه را نسبتا کامل دید؛ ولی قطعا در شب‌های ۱۲ و ۱۶ قرص ماه کامل نخواهد بود.
مطلب چهارم:
هنگامی که ماه به صورت نیمدایره دیده می‌شود را به اصطلاح «تربیع» می‌گویند. که یکبار در نیمه اول ماه اتفاق می‌افتد و یکبار هم در نیمه دوم. از نظر محاسباتی هم زمانی ماه بدین صورت دیده می‌شود که جدایی زاویه‌ای بین ماه با خورشید ۹۰ درجه شود.
معمولا تربیع اول در شبِ هفتم ماه اتفاق می‌افتد، اما حتی بین شب‌های پنجم تا هشتم هم تربیع اول مشاهده شده است.
توضیح جواب:
از ابتدای ماه که اولین هلال در شب اول دیده می‌شود، باید شب‌های متوالی بگذرد تا ماه به آن طرف زمین برود و به حالت بدر برسد. حالا با توجه به این که ممکن است در این مدت، ماه از قسمت حضیض یا اوج یا فاصله بین آن‌ها بگذرد، می‌تواند زمان رسیدن ماه به حالت بدر را متفاوت کند.
اگر در این مدت، از حضیض خود عبور کند چون سرعت بیشتری دارد، سریعتر به زاویه ۱۸۰ درجه با خورشید می‌رسد. این یعنی زودتر از شبِ چهاردهم ماهِ بدر را خواهیم دید. حتی ممکن است در روزِ ۱۲ هم ماه به حالت بدر برسد. (دقت کنید روزِ دوازدهم، نه شبِ دوازدهم)
حال اگر در این مدت از نقطه اوج مدارش عبور کند، چون با سرعت کمتری در مدارش حرکت کرده، پس دیرتر به زاویه ۱۸۰ درجه با خورشید می‌رسد؛ و همین باعث می‌شود که شبِ ۱۴ یا ۱۵ بتوان ماه را به صورت کامل مشاهده کرد. حتی امکان دارد که در روز ۱۵ هم به حالت بدر برسد!
البته مواردی که خیلی با شبِ ۱۴ فاصله دارند، مثل روز ۱۲ و ۱۵ خیلی به ندرت اتفاق می‌افتند.
در مورد تربیع اول هم وضعیت به همین صورت است، تفاوت سرعت حرکت ماه در مدارش می‌تواند موجب تغییر در زمانِ رسیدن آن به تربیع شود.
از طرفی به این نکته هم باید توجه داشت که:
هنگامی که ماهِ قبلی سی روزه تمام شود، از همان ابتدای ماه، میزان ضخامت هلال مقداری بیشتر از زمانی است که ماه قبلی ۲۹ روزه تمام شده باشد. بنابراین طبیعی است که در این فرآیند افزایش ضخامت ماه، کمی زودتر از زمان دقیق شبِ چهاردهم به حالت بدر درآید.
و یک مورد دیگر که باید به آن دقت کرد: وضعیت یک ماهِ کامل خاص در نقاط مختلفِ کره زمین با هم متفاوت است. دقیقا مثل رویت پذیری هلال ماهِ نو، که وابسته به مکان جغرافیایی روی کره زمین است.
نتیجه‌گیری:
بنابراین می‌بینیم این باور که حتما و فقط در شبِ چهاردهم ماه قمری، ماه به صورت کامل خواهد بود، قطعیت و عمومیت ندارد. بلکه موارد زیادی خواهد بود که ماه زودتر یا حتی دیرتر به بدر برسد.
همین نتیجه‌گیری به شبِ هفتم و ماه تربیع (نیمدایره) هم مربوط می‌شود.
نکته نهایی:
با در نظر گرفتن توضیحات بالا مشخص می‌شود که سیمای ظاهری ماه در شب‌های مختلفِ ماه‌های قمری ارتباطی به رویت هلال در شبِ اول آن ماه ندارد و همان‌طور که همه متخصصین تقویم و رویت هلال می‌گویند: زمانی که ماه به حالت تربیع و بدر می‌رسد، نمی‌تواند اثبات کننده ابتدای ماهِ قمری باشد.
نویسنده: محمد همایونی
سلام. من تاریخ روز هاییو میخواستم که ماه کامله توی سال
اما هرچقدر میگردم نمیتونم پیدا کنم
نه فقط توی ماه رمضون.کلا تاریخ دقیقشون رو
سلام و درود عسل عزیز.
داخل سایت ستاره‌شناس موجود نیست. چون هر سال و هر ماه متفاوت با ماه‌ها و سال‌های قبل هست، باید یا از روی تقویم‌های سالانه به صورت تقریبی مشخص کنید یا توسط نرم‌افزارها محاسبه کنید.
وقت بخیر ممنونم بابت مطالب و زحماتی که می کشید. من می خواستم دومین روز از ماه رو بدونم البته نه از نظر ماه قمری بلکه از نظر هلال ماه کدوم روز روز دوم ماه هست؟ و در کل چطوری میشه این رو تشخیص داد؟ ممنونم بابت جوابتون
سلام و درود بر شما ستاره عزیز.
لطف دارید. در واقع همان ماه قمری می‌شود. مگر آن‌که چیز خاصی در نظر شما باشد که من نمی‌دانم و نیاز به توضیح بیشتر شما داشته باشد.
اگر نیاز هست توضیح بیشتر بدهید.
با تشکر
خیلی ممنونم بابت جوابتون. من جایی خونده بودم که روزهای ماه قمری با روزهایی که خود ماه داره تفاوت داره. پس اگر اینطور هست که شما فرمودید ممنونم که وقت گذاشتین یک دنیا سپاس.
خواهش می‌کنم.
من نمی‌دانم که به چه هدفی این موضوع را می‌خواهید؛ ولی یک مطلب را بدانید: اگر از لحظه مقارنه ماه با خورشید بخواهید ماه را حساب کنید، آنوقت تقریبا باید یک روز به شماره روز ماه قمری اضافه کنید. مثلا روز سوم ماه قمری تقریبا چهار روز از زمان مقارنه ماه با خورشید گذشته است.
موفق باشید
سلام یسوالی ذهنمو درگیر کرده ممنون میشم واسم توضیح بدین واسم قضیه حل بشه البته مطالب رو مطالعه کردم، ببینید ماه قمری چرا از روز تقریبا سوم وضعیت ماه شروع میشه؟ یعنی زمانی ک ماه دقیقابین زمین وخورشید قرار میگیره و تاریک ودیده نمیشه بهش میگن وضعیت ماه،ماه جدیده new moon، بعد روز سوم یاچهارم ک هلال نازکش دیده میشه،اون روز رو بعنوان روز اول ماه قمری میدونن؟
سلام و درود بر شما نازی عزیز.
سوال خوبی را بیان کردید.
زمانی که ماه در بین زمین خورشید قرار می‌گیرد و مقارنه ماه با خورشید اتفاق می‌افتد به لحظه تولد هلال معروف است. از این لحظه به بعد سنّ هلال را حساب می‌کنند.
اما نکته اینجاست که از حدود سنّ ۱۲ ساعتی هلال به بعد هلال ماه به قدری ضخیم شده است که بتوان آن را با تلسکوپ و دوربین مشاهده کرد. اگر هم مدت بیشتری از سنّ هلال بگذرد می‌توان آن را با چشم غیرمسلح مشاهده کرد.
اما این‌که ما در چه زمانی بتوانیم آن هلال را مشاهده کنیم بستگی به ابزار، موقعیت جغرافیایی و مختصات دیگر هلال دارد.
معمولا هنگامی که در غروب آخرین روز ماه قمری، از سنّ هلال بیش از ۱۲ ساعت گذشته باشد می‌توان هلال را دید. این زمان می‌تواند تا حدود ۲۴ ساعت و حتی اندکی بیشتر هم ادامه یابد. اما آن‌طور که شما گفتید: «روز سوم یا چهارم» نیست.
براساس پیشینه‌ء تاریخی در تقویم‌نگاری و حفظ زمان‌ها، هرگاه در اولین غروب خورشید بعد از تولد ماه، اولین هلال آن را بتوان مشاهده کرد، فردای آن روز را به عنوان اول ماه قمری درنظر می‌گیرند. این یک قرارداد است که ظاهرا بهترین قرارداد هم بوده است.
جالب است بدانید که قدمت استفاده از تقویم قمری خیلی پیش‌تر از تقویم خورشیدی بوده است. آن‌چه که از متون تاریخی قابل استناد است مردم در حدود ۵ هزار سال پیش از چرخه‌ء ماهانه هلال‌های ماه برای تقویم‌نگاری استفاده می‌کرده‌اند. دوره‌های بعد از آن بوده است که تقویم خورشیدی به کار گرفته شده است.
سلام ی سوالی من داشتم، من ی دعا رفع زیگیل یکی از اشنایانمون گفت ، به طوری ک ی وسیله چوبی رو ب روی زیگیل میمالی این اتفاق باید در اول ماه قمری باشه و ماه کامل باشه، مگه یکم ماه قمری ماه کامل میشه ؟
سلام و درود آقای امیر عزیز
اول ماه قمری که ماه نمی‌تواند کامل باشد! یک چیز غیرممکن است. مثل این‌که بگویید نیمه‌شب هنگامی که خورشید بالای سر است.
همین موضوع نشان از غیرمعتبربودن چنین مطلبی دارد.
سلام. ممنونم از مطالب و پاسخگوی شما.
ما در شب های هیجده شوال هستیم ولی هنوز ماه کامل در اسمون و غروب نکرده میشه علت رو بگید. ممنونم.
سلام بر شما سما خانم عزیز
اگر دقت کنید، در همین شب هجدهم، قرص ماه کامل نیست و از سمت راست آن کمی ناقصی دارد.
زمان غروب آن هم طبق روال ماهانه‌اش ساعتی پس از طلوع خورشید است.
سلام میشه در مورد قمر در عقرب بودن توضیح بدین ؟؟؟
سلام و درود بر آقای مهرداد عزیز.
قمر در عقرب، یک موضوع اعتقادی است و علمی نیست. بنابراین در مورد آن در سایت، صحبت نخواهد شد.
شاید در آینده نظرم تغییر کرد و در موردش مطلبی گذاشتم.