کلیک کن
منوی اصلی

ستاره سهیل دومین ستاره آسمان

ستاره سهیل پس از شباهنگ روشن‌ترین ستاره در آسمان است. این ستاره به راحتی از نیمکره جنوبی زمین در اکثر شب‌های سال مشاهده می‌شود. در واقع برای مناطق وسیعی از سرزمین‌های جنوبی زمین، سهیل یکی از ستارگان حول قطبی است و هیچ‌گاه غروب نمی‌کند!

سهیل دومین ستاره آسمان
ستاره سهیل

ولی در نیمکره شمالی وضعیت دیدنش به راحتی امکان پذیر نیست. با توجه به اندازه میل حدود ۵۳ درجه جنوبی سهیل، این ستاره را در عرض‌های جغرافیایی بالاتر از ۳۷ درجه شمالی به هیچ وجه نمی‌توان دید، زیرا اصلا در این مناطق طلوع نمی‌کند. به هر میزان که عرض جغرافیایی محل سکونت شما از ۳۷ درجه شمالی کمتر (جنوبی‌تر) باشد، دیدن آن برای شما ساده‌تر و در مدت زمان بیشتری امکان پذیر خواهد بود.

از این رو در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی این ستاره هیچ‌گاه طلوع نمی‌کند و در تهران هم حداکثر ۲ درجه بالای افق جنوبی ارتفاع می‌گیرد. هر چه به سمت شهرهای جنوبی‌تر جابه‌جا شویم حداکثر ارتفاع آن بیشتر و شرایط دیدنش ساده‌تر می‌شود. بیشترین مقدار ارتفاع آن هم در چابهار است که به ۱۲ درجه از افق جنوبی می‌رسد. در حقیقت به همین دلیل که این ستاره از ایران زمین کم پیداست، در آن مثل معروف سرِ زبان‌ها افتاده است که: «چی شده، ستاره سهیل شدی؟!»

مشاهده ستاره سهیل

سهیل پرنورترین ستاره صورت فلکی شاه تخته است و این صورت فلکی در جنوب صورت فلکی سگ بزرگ قرار گرفته که از جمله صورت‌های فلکی زمستانه است. سهیل را به علت قرار گرفتن در پایین (جنوب) شِعرای یمانی به راحتی می‌توان در آسمان یافت؛ البته در مرکز و جنوب ایران. هنگامی که شباهنگ (شعرای یمانی) به بالاترین ارتفاع خود در آسمان برسد، ستاره سهیل هم تقریبا به بالاترین ارتفاع خود رسیده و پایین دست شباهنگ در نزدیکی افق جنوبی خودنمایی می‌کند. به علت نورانیت بالای آن به راحتی می‌توان آن را در آسمان جنوبی پیدا کرد.

البته چون در اکثر مناطق ایران و بقیه مناطقی که در عرض‌های حدود ۳۰ درجه شمالی هستند این ستاره در مجاورت افق جنوبی دیده می‌شود، باید هم افق جنوبیِ باز داشته باشیم و هم آسمانی پاک و تمیز؛ وگرنه یا در پشت عوارض زمینی مخفی می‌شود یا در غبار و آلودگی جوّی، فروغ خودش را از دست می‌دهد.

مکان ستاره سهیل
موقعیت ستاره سهیل در آسمان نیمکره شمالی

پس کافی است در شب‌های سرد زمستانی، ستاره شباهنگ (شعرای یمانی) را زیر نظر بگیرید و زمانی که به بالاترین ارتفاع خود در طول شب رسید (که دقیقا برفراز جنوب افق شما قرار گرفته است) می‌توانید ستاره سهیل را در زیر آن و به فاصله کمی از افق جنوبی مشاهده کنید. در اطراف آن ستاره پرنوری وجود ندارد و به راحتی می‌توانید آن را تشخیص دهید. نکته دیگر این‌که اگر امتداد سه ستاره‌ای که خنجر شکارچی را در صورت فلکی جبار تشکیل می‌دهند، به سمت جنوب ادامه دهیم به ستاره سهیل می‌رسیم.

سهیل
ستاره سهیل

اگر ساکن در نیمکره جنوبی زمین هستید، که خیلی خوش به حال شماست! چرا که سهیل یکی از ستاره‌های روشن آسمان‌تان هست و در بیشتر اوقات سال به راحتی آن را می‌توانید ببینید. فقط کافی است از نقشه‌های آسمان ویژه نمیکره جنوبی آسمان یا نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های نجومی برای یافتن آن استفاده کنید.

نام سهیل

این ستاره نام‌های بسیاری در کشورها و سرزمین‌های مختلف داشته است. اسم لاتین آن Conopus ریشه در کلمه یونانی‌ای دارد که بطلمیوس در کتاب المجسطی با همین تلفظ به کاربرده است. دانشمندانی نظیر اراتوستن، اَبَرخُس و حتی ادموند هالی هم با نام‌هایی بسیار نزدیک به همین واژه از آن نام برده‌اند.

اما واژه «سهیل» بیش از ۱۴ قرن است که در منطقه خاورمیانه و در زبان‌های فارسی، ترکی و عربی به کاربرده می‌شود. حتی در کتاب کلیله و دمنه هم آن را با نام «انوارِ سهیلی» بیان کرده‌اند. در زبان عرب به نام ستاره «جنوب» هم شناخته شده است از آن جهت که این ستاره برفراز ضلع جنوب شرقی کعبه (قبله‌گاه مسلمانان) طلوع می‌کند.

مشخصات فیزیکی ستاره سهیل:

فاصله سهیل را تا قبل از به کارگیری ماهواره اَبَرخُس (هیپارخوس) با تقریب بسیار زیاد از ۹۶ تا ۱۲۰۰ سال نوری تخمین زده بوند. ولی مشاهدات و محاسبه‌های ابرخس فاصله آن را حدود ۳۱۰ سال نوری نشان می‌دهد.

سهیل یک غول سفید است و از نزدیک‌ترین ستارگان غول به منظومه شمسی است. این ستاره مرحله اصلی عمر خودش، یعنی دوران هیدروژن‌سوزی را تمام کرده و الان در مرحله سوزاندن هلیوم‌های موجود در هسته خودش هست.

این ستاره با جرم ۸ برابر جرم خورشید یک غول بسیار داغ و سوزانی است که باعث شده بیش از ۱۰٫۰۰۰ برابر خورشید درخشندگی (درخشندگی یعنی نورانیت واقعی ستاره) داشته باشد و از قدر ظاهری ۰٫۷۴- در آسمان بدرخشد. با توجه به فاصله و قدرمطلق ۵٫۷- آن اگر به جای ستاره شباهنگ قرار می‌گرفت آن را همچون ستاره‌ای از قدر ظاهری  ۸٫۶- می‌دیدیم. و این یعنی ۷۱۳ برابر روشن‌تر از شباهنگ دیده می‌شد!

با توجه به اندازه‌گیری‌های انجام شده، قطر آن حدود ۷۱ برابر قطر خورشید است که اگر در منظومه شمسی به جای خورشید قرار بگیرد قسمت زیادی از فضای داخل مدار عطارد (حدود ۹۰%) را اشغال می‌کند. در تصویر شبیه‌سازیِ زیر نمایی را که از فاصله ۳ واحد نجومی از خورشید و سهیل می‌توانستیم ببینیم، مشاهده می‌کنیم. به مدار عطارد و اندازه قرص سهیل دقت کنید!

مقایسه سهیل با خورشید
مقایسه اندازه ستاره سهیل با خورشید

دمای سطحی سهیل نزدیک به ۷۰۰۰ کلوین اندازه‌گیری شده است، که حکایت از داغ بودن آن می‌کند. عمر آن را بین ۲۵ تا ۳۰ میلیون سال تخمین زده‌اند. با توجه به این‌که مرحله رشته‌اصلی عمر خودش را طی کرده است و در حال سوزاندن هلیوم‌های موجود در هسته خودش است؛ باید آن را در آستانه مراحل پایانی عمرش در نظر گرفت.

سهیل یک ستاره با جرم متوسط است و جرم لازم برای رسیدن به انفجارهای ابرنواختری را ندارد. پایان عمر آن پس از دوران کوتاهی که به احتمال زیاد یک سحابی سیاره‌نمای زیبا را بیافریند؛ با تبدیل شدن به یک کوتوله سفید به سرانجام خواهد رسید.

سیب شمیران و ستاره سهیل!

علاوه بر مَثَل معروف «ستاره سهیل شدی!» نمونه دیگری از تأثیر این ستاره در زندگی مردم ایران را می‌توان در مردم تهران قدیم و به خصوص کشاورزان شمیران یافت! آن‌ها معتقد بودند که سیب شمیران هنگامی می‌رسد و به اصطلاح «لُپ گلی» می‌شود که ستاره سهیل طلوع کند و نورش بر درختان سیب شمیرانات بتابد. این عقیده حکایت از زمان اولین طلوع و ظاهر شدن ستاره سهیل در آسمان تهران دارد که اواخر شهریور و اوائل مهرماه است. در این زمان می‌توان طلوع سهیل را در آسمان سحرگاهی در افق جنوبی تهران و شمیران مشاهده کرد؛ که همزمان است با رسیدن سیب‌های شمیران!

نویسنده:
محمد همایونی ـ 1 بهمن 1396

محمد همایونی
کارشناس و مدرس نجوم هستم و اعتقاد دارم که «یک ستاره شناس این جهان را مکانی زیباتر برای زندگی می‌بیند!» و برای ترویج آن تلاش می‌کنم.

‫24 نظر

  • رسول گفت:

    خیلی اطلاعات جامع و کاملی بود.
    خسته نباشی

  • رحمان گفت:

    در کردستان با نام گلاویژ میشناسند مصادف با خنک شدن هوا و ۱۵ مرداد قبل سحر گاه قابل مشاهده است در اوایل خرداد و گلاویژ است که درختان رشد میکنند

    • محمد همایونی گفت:

      درود برشما رحمان عزیز.
      ممنون از توضیحاتی که داده‌اید.
      لطف کردید

    • محمد همایونی گفت:

      سلام و درود بر رحمان عزیز.
      سپاس از توجه و دقت شما.
      و عذرخواهی از تأخیر در پاسخگویی، به علت انتظار برای پاسخ برخی از عزیزان در کردستان.
      اولین طلوع‌های ستاره سهیل در کردستان، همزمان با اواخر شهریور و اول مهرماه است. بنابراین غیرممکن است که در نیمه مرداد شاهد طلوع سهیل باشیم.
      اما ستاره شباهنگ (شعرای یمانی) در حدود ۲۰ مرداد اولین طلوع خودش را در دقایقی قبل از طلوع خورشید به ساکنین کردستان نشان خواهد داد.
      پس می‌توان اینطور نتیجه گرفت که آن ستاره‌ای که با اواسط مرداد و خنک شدن هوا همزمان بوده است، ستاره شباهنگ هست نه ستاره سهیل.
      نتیجه اینکه احتمالا گلاویژ در کردستان بر شباهنگ گفته می‌شود.

      • ابراهیم گفت:

        با سلام و عرض خدا قوت
        در رابطه با ستاره گلاویژ، من از پدرم شنیدم و این ستاره رو بعد از نماز صبح و قبل از روشن شدن هوا دیدم.
        معمولاً بعد از ۱۵ مرداد است و چند روز بیشتر دیده نمی شودو در افق جهت شرقی دیده می شود.
        یعنی ممکن است با شباهنگ اشتباه گرفته باشیم.
        در ضمن ماه مرداد در تقویم کردی، گلاویژ نام دارد. و همزمانی عجیبی بین طلوع این ستاره و خنک شدن بلافاصله هوای شبها دارد.

        • محمد همایونی گفت:

          سلام و درود ابراهیم عزیز.
          خوشحالم که تونستید ببینید اون رو.
          همانطور که در پاسخ قبلی بیان کردم، شباهنگ رو در مرداد برای بار اول می‌توان دید. و بعد از آن دیگر در آسمان صبح‌گاهی حضور دارد و این طور نیست که بعد از چند روز از نظر برود. بلکه باز حضورش در‌ آسمان ادامه دارد.
          مطمئن باشید که ستاره سهیل در کردستان زودتر از پایان شهریور دیده نخواهد شد. در گذشته هم همینطور بوده است.
          ممنون از توضیح‌تون برای نام گلاویژ

    • علی گفت:

      سلام
      چرا ستاره سهیل در تمام فصول قابل رویت نیست ؟

      • محمد همایونی گفت:

        سلام علی‌آقای عزیز.
        به دو علت:
        ۱- عرض جغرافیایی مکانی که از آن جا آسمان را مشاهده می‌کنیم
        ۲- مکان خورشید در کره سماوی. یعنی ماه و فصل سال.
        امکان دیده شدن یک ستاره را مشخص میکند.
        مثلا اگر شما در نیمکره جنوبی ساکن باشید، بیشتر اوقات سال می‌توانید ستاره سهیل را ببینید. در عوض دب اکبر را دیگر نمی‌توانید ببینید.

  • راحله الحاوی گفت:

    خیلی مطالب جالب و کاملی بود. برای آبادان که عرض جغرافیائی ۳۰ هست از چه زمانی پیدا میشه؟

    • محمد همایونی گفت:

      درود برشما راحله خانم عزیز
      در آبادان هم تقریبا از ۱۵ شهریور کمی بعد از اذان صبح در سمت جنوب شرقی طلوع آن شروع می‌شود.
      انشاله که بتونید شهریور امسال اون رو شکارش کنید.

  • امیرعباس گفت:

    سلام
    خیلی مطلب جالبی بود ممنونم
    در مشهد سهیل دیده میشه؟

    • محمد همایونی گفت:

      سلام امیرعباس عزیز
      سپاس از لطف شما
      متاسفانه در مشهد دیده نمیشه. حداکثر ارتفاع سهیل در مشهد، کمتر از یک درجه است.

  • حسین گفت:

    سلام بزرگوار
    من در روستای جایینک از استان بوشهر زندگی می کنم بر ای دیدن ستاره سهیل چه موقع و در چه جهتی باید نگاه کنم.ممنون

    • محمد همایونی گفت:

      سلام بر آقاحسین عزیز
      شما که در جنوب ایران هستید، وضعیت بهتری برای دیدنش دارید.
      الان که وسط شهریور هستیم، قبل از طلوع خورشید و در هوای گرگ و میش، در سمت جنوب یه کمی متمایل به جنوب شرقی، طلوع میکنه. خیلی نزدیک افق هست. ولی راحت دیده خواهد شد.
      البته اگه هوا مه‌الود یا غبار داشته باشه دیدنش سخت یا غیرممکن میشه. در هفته‌ها و ماه‌های دیگه زودتر طلوع میکنه و دیدنش راحتتر خواهد شد.
      موفق باشید.
      منتظر خبر شما هستیم

      • حسین گفت:

        ممنون استاد
        اگر توفیق حاصل شد ضبط می کنم و برای سایت ارسال می کنم

  • مجید شفیعی گفت:

    سلام استاد عزیز
    ممنون از توضیحات کامل و جامع شما
    میخواستم بدونم در تهران سهیل رو از چه زمانی میشه دید؟

    • محمد همایونی گفت:

      سلام بر آقای شفیعی عزیز.
      زنده باشید. ممنونم.
      همانطور که در آخر مطلب گفته شده، اواخر شهریور در تهران اولین طلوع سهیل را می‌شود دید. اما…
      اما… در عصر حاضر، به علت آلودگی نوری و غبار و دود و …. تقریبا دیگر از آسمان تهران نمی‌توان آن را دید. مگر زمانی که هم ستاره بالای افق باشد و هم آسمانی به شدت تمیز و بدون آلودگی نوری داشته باشید. که خب نیست.

      • اصغر گفت:

        ستاره سهیل در پانزده شهریور در شهرهای جنوبی استان بوشهر قابل دیدن است و طلوع می‌کند.و هوای شبهای بندر رو به خنکی میرود.سه تا چهار روز یعنی تفریبا از ده تا پانزده شهریور گرمای شدیدی حاکم می شود که گذشتگان بهش (زند یا زنگ سیهل) می گفتند.و‌نشانه از آلارم طلوع سیهل بوده.البته در جنوب و سواحل خلیج فارس منظورم هست.ودر سه گاه نیمه شهریور بخوبی پیداست.

        • محمد همایونی گفت:

          درود برشما.
          و بسیار سپاس که به این خوبی توضیح دادید و ما را این ارتباط مردم آن منطقه با سهیل، آگاه کردید.

  • آرش گفت:

    چقدر مطالب جذتب بود. من ستاره سهیل رو در بندرعباس ایام نوروز دیدم.ارتفاع مناسبی هم از افق جنوبی داره ولی بعید می دونم از تهران دیده بشه.

    • محمد همایونی گفت:

      درود بر شما آرش عزیز.
      خوش به حال شما که تونستید ببینید. بله در تهران، زمان‌های قدیم دیده میشده ولی الان که آلودگی نوری و هوا هست، تقریبا غیرممکن هست. البته از فراز قله توچال در مواقع مناسب میشه دید.

      • آرش گفت:

        یادش بخیر اواخر دهه هفتاد بود.یکی از کارهای رصدی که می کردم این بود که از پنجره ی رو به جنوب خونمون ، که افق تقریبا بازی داشت ، جنوبی ترین ستاره های قابل رصد با چشم رو ثبت میکردم.هنوزم کاغذهای رصدیم رو دارم و زا نگاه کردن بهشون انگار همون ساعت همون جام.حیف که این روزا حتی پرنورترین ستاره ها روهم نمیشه پیداشون کرد

        • محمد همایونی گفت:

          چقدر خوشحال شدم از این که تجربه‌ها و خاطرات رصدی‌تون رو بیان کردید، ممنون از شما. تبریک به شما.
          بله همینطوره.
          زمانی بود که راه‌شیری رو حتا از شهرهای متوسط هم می‌تونستیم ببینیم، ولی الان دیگر هیچ.

  • دیدگاهتان را بنویسید

    نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

    preloader
    لطفا صبرکنید...