آسمان در این ماه ـ تیر 1404
آسمان در این ماه
معرفی مهم‌ترین رویدادهای رصدی ماه جاری به صورت هفتگی
صورت‌های فلکی ماه
این ماه، صورت‌ها (هم‌اختران) دب‌اکبر، سنبله، عوّا (گاوران)، تاج شمالی و مارافسای به روشنی دیده می‌شوند. البته این‌ها در انتهای شب غروب می‌کنند. هم‌اختران دب‌اصغر، اژدها، تازی‌ها، جاثی، کلاغ و میزان کم‌نورتر هستند و دیدن‌شان به راحتی دسته‌ی اول نیست.
صورت‌های مثلث تابستانی (شلیاق، عقاب و دجاجه) کم‌کم به آسمان شب وارد می‌شوند. در این ماه به انتهای شب که برسیم، مثلث تابستانی به میانه‌ی آسمان رسیده است.
دو هم‌اختر معروف تابستان یعنی عقرب و قوس (کماندار) هم به آخر شب که نزدیک شویم، ارتفاع خوبی گرفته‌اند.
از نیمه‌شب به بعد می‌توان برخی صورت‌های فلکی پاییزی را ببینیم. خوشه پروین را سحرگاه در سمت شرق آسمان خواهیم دید.
یادآوری همیشگی: در هر ماه فهرستی از صورت‌های فلکی که ارائه می‌شود، یا آن‌چه در نقشه ماهانه آسمان می‌آید؛ آن‌هایی است که در ساعت‌های بین 8 تا 10 شب در آسمان به راحتی دیده می‌شوند. وگرنه دیگر صورت‌های فلکی در انتهای شب یا نیمه‌شب به آسمان اضافه خواهند شد.
راحت‌ترین راه برای پیدا کردن صورت‌های فلکی، برنامک‌های قابل نصب روی گوشی‌های تلفن است. با توجه به نوع گوشی خود می‌توانید این برنامه‌ها را یافته و استفاده کنید. روش پایه و به عبارتی کلاسیک برای یافتن آن‌ها استفاده از نقشه‌های ماهانه‌ی آسمان شب است.
همانطور که در بالای نقشه‌ی زیر بیان شده، وضعیت صورت‌های فلکی (هم‌اختران) را در میانه‌ی تیر به ساعت 22 نشان می‌دهد. در ابتدای ماه یک ساعت دیرتر و در انتهای ماه یک ساعت زودتر این نقشه با آسمان مطابقت خواهد داشت.
روی نقشه زیر کلیک (لمس) کنید تا بتوانید آن‌را بزرگنمایی کنید:
اگر نحوه‌ی کاربرد نقشه‌های آسمان شب را نمی‌دانید به مقاله‌ی «راهنمای یافتن صورت‌های فلکی» مراجعه کنید و فیلم آموزشی مربوطه را مشاهده کنید.
اجرام غیرستاره‌ای
در ابتدای تابستان هنوز دب‌اکبر بخش زیادی از شب را در ارتفاع خوبی است و می‌توانیم اجرام غیرستاره‌ای آن و پیرامونش را به خوبی شکار کنیم. یک تلسکوپ متوسط آماتوری با دهانه بین 4.5 تا 10 اینچ کمک می‌کند تا این اجرام که شامل کهکشان، خوشه ستارهای و سحابی هست را ببینیم. طبیعی است که هرچه تلسکوپ بزرگتری داشته باشیم، می‌توان اجسام کم‌نورتر را بهتر دید. و برخی اجسام هم در تلسکوپ‌های کوچکتر دیده نخواهند شد.
در هم‌اختران عقرب و کماندار که تعداد زیادی سحابی و خوشه‌ستاره‌ای قرار دارند که در آسمانی تاریک برخی‌شان با چشم برهنه هم قابل تشخیص هستند. معرفی ویژه‌ی آن‌ها باشد برای ماه بعد.
کهکشان‌های این ماه:
کهکشان‌های گرداب (M51)، فرفره (M101)، M81 و M82 در دب‌اکبر هستند.
در تیر سنبله به موقعیت بهتری در آسمان رسیده است. خوشه کهکشانی سنبله یکی از نزدیک‌ترین خوشه‌های کهکشانی است که تعداد قابل توجهی از کهکشان‌های پرنورتر آن‌را می‌توان با تلسکوپ‌های آماتوری رصد کرد: M87 درخشان‌ترین و بزرگترین آن‌هاست. این خوشه کهکشانی در مرز سنبله و گیسوان برنیکه است. پس در این بخش آسمان می‌توان چندین لکه مه‌آلود را مشاهده کرد که اعضای خوشه سنبله هستند. M49 ، M60 ، M84 و M86 در این بخش آسمان هستند.
یکی از معروف‌ترین کهکشان‌ها به نام کلاه‌مکزیکی هم در سنبله است. اما در مرز با کلاغ (غراب). شماره‌ی آن M104 است و حالت کلاه‌مکزیکی بودن آن فقط در عکسبرداری‌های دقیق آشکار می‌شود. در تلسکوپ‌های آماتوری همچون لکه‌ای مه‌آلود دیده می‌شود.
خوشه‌های کروی: M3 (تازی‌ها)، M5 (مار)، M10 و M12 (مارافسای)، M13 و M92 (جاثی)، M53 (گیسوان برنیکه)، M68 (شجاع) از جمله خوشه‌های کروی است که در آسمان تیر دیده می‌شوند. قدر ظاهری آن‌ها مناسب رصد با تلسکوپ‌های آماتوری است. بی‌گمان وقتی شارل مسیه توانسته در دو قرن پیش آن‌ها را ببیند، حتما ما با تلسکوپ‌های با کیفیت‌مان خواهیم توانست دید. البته در یک آسمان تاریک!
معروف‌ترین خوشه کروی، خوشه جاثی یا M13 است. این خوشه در بین همه‌ی خوشه‌های نیمکره شمالی از همه پرنورتر است و دیدنش با تلسکوپ‌های متوسط راحتتر.
بارش شهابی
ماهواره‌ها
یکی از پدیده‌هایی که در دوره حاضر در آسمان دیده می‌شود، حرکت ماهواره‌ها در آسمان شب است. به ویژه این‌که در سال‌های اخیر تعداد آن‌ها به شدت افزایش یافته، به طوری که در هر لحظه که به آسمان بالای سرمان نگاه کنیم می‌توانیم چندتایی ماهواره در گوشه کنار آسمان بیابیم. ماهواره‌ها همچون ستاره‌های متحرک دیده می‌شوند (هواپیماها دارای چراغ چشمک‌زن هستند). ماهواره‌ها در روشنایی‌های مختلف دیده می‌شوند و به آرامی در بین ستارگان آسمان حرکت می‌کنند. بسته به مدارشان، ممکن است در میانه‌ی مسیرشان ناپدید شوند، چون وارد سایه زمین می‌شوند. هرچه آسمان ما پرستاره‌تر باشد، تعداد بیشتری از آن‌ها دیده می‌شوند.
برای دریافت اطلاعات دقیق از زمان و مسیر حرکت ماهواره‌ها در مکان خود، مراجعه به سایت heavens-above.com سودمند است. می‌توان از برنامک آن یا مشابه آن بر گوشی خود استفاده کرد.
پرنورترین آن‌ها ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) است که روشنایی آن در مرتبه‌ی سیاره مشتری یا بیشتر است. در هفته اول تیر، نمی‌دانم چه عبورهایی دارد زیرا اینترنت نداریم. در هفته دوم تیر، عبور قابل توجهی از بخش‌های مرکزی ایران ندارد.
در هفته سوم تیر: دوشنبه 16 تیر از حدود 20:21 و سحرگاه سه‌شنبه 17 تیر ساعت 4:30 عبورهای درخشانی برای مرکز ایران خواهد داشت.
هفته چهارم تیر
هفته سوم تیر
از شنبه 14 تیر تا جمعه 20 تیر
متأسفانه فرصت آماده‌سازی فراهم نشد. از شما علاقه‌مندان عذرخواهم.
هفته دوم تیر
از شنبه 7 تیر تا جمعه 13 تیر
زمین:
زمین از انقلاب تابستانه گذر کرده است. طول روزها آرام آرام شروع به کاهش می‌کند. در انتهای این هفته (پنجشنبه 12 تیر ساعت 23:24 به وقت ایران) به اوج مداری خود، یعنی دورترین فاصله از خورشید می‌رسد.
ماه (مانگ):
هفته‌ی زیبای ماه در تیر است، به خصوص برای کسانی که بخواهند آن‌را با تلسکوپ رصد کنند. هلال آن نه باریک است و نه قرص آن کامل و پرنور. بنابراین می‌توان در همه‌ی شب‌های این هفته، پستی‌بلندی‌ها و دهانه‌ها و و کوه‌های ماه را به خوبی با تلسکوپی کوچک مشاهده کرد.
مطلب مرتبط: پکیج دهانه‌های ماه
ماه در یکشنبه همنشین با مریخ و قلب‌الاسد است، به عبارتی بین این دو است. چهارشنبه به تربیع اول می‌رشد و پنجشنبه را کنار سماک اعزل است.
مشخصات ماه در این هفته:
شنبه 7 تیر: در شیر (اسد) ـ فاز: 13%
یکشنبه 8 تیر: در شیر (اسد) ـ همنشین با مریخ ـ فاز: 21%
دوشنبه 9 تیر: در شیر (اسد) ـ فاز: 30%
سه‌شنبه 10 تیر: در دوشیزه (سنبله) ـ فاز: 39%
چهارشنبه 11 تیر: در دوشیزه (سنبله) ـ تربیع اول ـ فاز: 49%
پنجشنبه 12 تیر: در دوشیزه (سنبله) ـ فاز: 59%
جمعه 13 تیر: در دوشیزه (سنبله) ـ فاز: 68%
تیر (عُطارِد):
با قدر حدود صفر در هم‌اختر خرچنگ (صورت فلکی سرطان) است. این هفته موقعیت خوبی برای رصد و مشاهده دارد. البته در همین وضعیت هم باز باید آن‌را در روشنای شفق بر لبه‌ی افق غربی مشاهده کرد.
ناهید (زهره):
این هفته از حَمَل وارد ثور می‌شود (از هم‌اختر بره به گاو). با قدر 4.4- می‌درخشد. ناهید در حال نزدیک شدن به اورانوس است. اورانوس هفته‌هاست که وارد ثور شده و هنوز بخش کوچکی هم از این هم‌اختر را طی نکرده، اما ناهید به سرعت می‌آید و از کنار آن عبور می‌کند. در ابتدای هفته بعد این دو سیاره همنشین با هم می‌شوند.
بهرام (مریخ):
از قدر 1.4 در صورت فلکی اسد (هم‌اختر شیر) است. اگر هفته‌های پیش پیگیر جابه‌جایی‌اش نسبت به قلب‌الاسد بوده‌اید، برایتان جالب است که دارد به سرعت از این ستاره دور می‌شود. روشنایی آن به آرامی رو به کاهش است.
مشتری (برجیس):
مشتری با قدر حدود 1.9- در دوپیکر (جوزا) است. به تازگی وارد آسمان صبحگاهی شده است. بعید است که این هفته بتوان آن‌را شکار کرد. اما از هفته‌ی بعد و بعدترش با زاویه گرفتن از خورشید، می‌توان آن‌را راحتتر مشاهده کرد.
کیوان (زحل):
زحل از قدر حدود 0.9 هنوز در هم‌اختر ماهی قرار دارد. نیمه‌شب طلوع می‌کند و تا صبح در آسمان دیده می‌شود. اگر تلسکوپ کوچکی داشته باشیم می‌تواند دلمشغولی خوبی برای نیمه‌شب‌های آرام باشد.
کیوان و نپتون نزدیک هم هستند. در این هفته هم می‌توان آن‌دو را با ابزاری که میدان دید 1.5 درجه‌ای داشته باشد، باهم دید.
اورانوس:
با قدر 5.8 در صورت فلکی ثور (هم‌اختر گاو) است. به آسمان صبحگاهی وارد شده است، اما دیده نمی‌شود. زیرا وقتی طلوع می‌کند که آسمان شرق روشن به نور سپیده شده است. و با بالا آمدن آن نور صبحگاهی شدیدتر شده و دیدنش را ناممکن می‌کند. منتظر می‌مانیم تا هفته‌های بعد.
نپتون:
نپتون در هم‌اختر ماهی (صورت فلکی حوت) با قدر 7.7 می‌درخشد. البته که درخشش ناچیز است و نیاز به دوچشمی قوی یا تلسکوپ دارد. همانطور که در بخش زحل گفته شد، اگر با ابزاری که میدان دید حدود 1.5 درجه داشته باشد، می‌توان زحل و نپتون را در یک قاب با هم مشاهده کرد.
هفته اول تیر
از شنبه 31 خرداد تا جمعه 6 تیر
اولین روز این هفته انقلاب تابستانه است. آخر هفته هم ماه به مقارنه با خورشید می‌رود تا هلال ماه نو را رصد کنیم. در ابتدای شب فقط سیاره مریخ در آسمان است و دیگر سیارات از نیمه‌شب به بعد شروع به طلوع می‌کنند. مشتری را هم نمی‌توان دید.
زمین:
شنبه آخرین روز بهار است: انقلاب تابستانی. روزی که بلندترین روز سال است (در نیمکره شمالی زمین). اگر در نیمکره جنوبی باشید باید شب یلدا را جشن بگیرید. از ابتدای تیرماه طول روزها شروع به کاهش می‌کند.
ماه (مانگ):
هلال ماه در سحرگاه یکشنبه به زیبایی همنشین با سیاره ناهید است. در سحرگاه دوشنبه هم یک همنشینی بسیار نزدیک با خوشه پروین دارد. از آن‌جهت که ماه به صورت هلال است و نورانیت شدید ندارد، بسیار زیبا خواهد بود.
هلال ماه در این هفته باریکتر می‌شود تا در چهارشنبه به مقارنه با خورشید برسد. هلال ماه در غروب چهارشنبه در سرزمین ایران و اطراف دیده نمی‌شود. اما در غروب پنجشبه هلال بزرگ ماه به راحتی پس از غروب خورشید دیده خواهد شد.
موقعیت و فاز ماه در این هفته:
شنبه 31 خرداد: در ماهی (حوت) ـ فاز: 25%
یکشنبه 1 تیر: در بره (حَمَل) ـ همنشین با ناهید ـ فاز: 16%
دوشنبه 2 تیر: در گاو (ثور) ـ همنشین با پروین ـ فاز: 8%
سه‌شنبه 3 تیر: در گاو (ثور) ـ فاز: 3%
چهارشنبه 4 تیر: در گاو (ثور) ـ ماه‌نو ـ فاز: 0.2%
پنجشنبه 5 تیر: در دوپیکر (جوزا) ـ رویت ماه ـ فاز: 2%
جمعه 6 تیر: در خرچنگ (سرطان) ـ فاز: 6%
تیر (عُطارِد):
در هم‌اختر دوپیکر (صورت فلکی جوزا) است و میان هفته وارد خرچنگ (سرطان) می‌شود. آن‌را می‌توان پس از غروب خورشید و در روشنایی آسمان غرب مشاهده کرد. دیدن آن نیازمند افق باز و سرعت عمل دارد.
ناهید (زهره):
از قدر 4.2- در هم‌اختر قوچ (حَمَل یا بره) است. با درخشش بسیار بالا در شرق آسمان سحرگاهی دیده می‌شود. یکشنبه با هلال ماه مقارنه دارد.
بهرام (مریخ):
از قدر 1.3 در هم‌اختر شیر (اسد) است. هفته‌ی پیش از کنار قلب‌الاسد عبور کرد. فاصله‌اش از این ستاره در حال افزایش است. اما دیدن این دو که نورانیت تقریبا یکسانی دارند، جالب است. اگر هر شب به مریخ نگاه کنید، به راحتی متوجه حرکتش بین ستارهای شیر می‌شوید.
مشتری (برجیس):
از قدر 1.9- در هم‌اختر دوپیکر است. این هفته به مقارنه با خورشید می‌رسد. به عبارتی در آخر هفته به سمت شرق خورشید رسیده است. هنوز نمی‌توان آن را مشاهده کرد.
کیوان (زحل):
از قدر 1 در صورت فلکی ماهی است. نیمه‌شب طلوع می‌کند و تا صبح در سمت شرق آسمان دیده می‌شود. در رصد با تلسکوپی مناسب می‌توان حلقه‌ی آن و چند قمرش را دید. حلقه از لبه دیده می‌شود.
اورانوس:
از قدر 5.8 در هم‌اختر گاو (ثور) است. فاصله‌ی زیادی با خوشه پروین ندارد. دیدن آن چون نور سپیده‌ی صبحگاهی وجود دارد، مشکل است.
نپتون:
از قدر 7.8 در ماهی (حوت) است. با تلسکوپ می‌توان آن‌را مشاهده کرد. به خصوص این‌که نزدیکی‌اش با کیوان باعث می‌شود بتوان آن‌را راحتتر پیدا کرد.
نویسنده: محمد همایونی
