کشف سیاره سوم در پروکسیما قنطورس
سومین سیاره به دور نزدیکترین ستاره
به تازگی گروه بزرگی از اخترشناسان توانسته‌اند آثاری از حضور سیاره سومی پیرامون ستاره پروکسیما قنطورس پیدا کنند. این گروه ۲۹ نفره که از کشورهای مختلف و مراکز علمی و پژوهشی متفاوتی در این پژوهش شرکت داشته‌اند، از داده‌ها و اطلاعات تلسکوپ‌های بسیار بزرگ (VLT) که متعلق به رصدخانه جنوبی اروپاست و در کشور شیلی مستقر است، استفاده کرده‌اند. این سیارهء احتمالی با جرم کمی که دارد یکی از سبک‌ترین سیارات فراخورشیدی است که تاکنون کشف شده است.
ستاره پروکسیما قنطورس نزدیکترین ستاره به منظومه شمسی است که خودش هم همدم ستاره آلفای قنطورس است. ستاره آلفا در صورت فلکی قنطورس یک ستاره سه‌گانه است که همدم دومش یک کوتوله قرمز به نام پروکسیماست که این پروکسیما در نزدیکترین فاصله تا منظومه شمسی قرار دارد. کل مجموعه در حدود ۴٫۳ سال نوری از ما فاصله دارند.
در سال‌های اخیر، اخترشناسان دو سیاره اطراف پروکسیما کشف کردند و این سیاره احتمالی، سومین سیاره این منظومه است. این کشف نشان می‌دهد که نزدیکترین همسایه فضایی منظومه شمسی میزبان کره‌های جالب توجهی است که نیازمند پژوهش و کاوش دقیق‌تر و بیشتری در آینده است.
سیاره جدید را با نام پروکسیما d نامگذاری کرده‌اند (Proxima d). فاصله‌اش از ستاره حدود ۴ میلیون کیلومتر است، یعنی یک‌دهم فاصله عطارد تا خورشید. به علت همین فاصله کوتاه، در مدت پنج روز گردش خودش را به دور پروکسیما کامل می‌کند. پروکسیما d در فاصله بین ستاره و ناحیه حیات‌پذیر آن به دور ستاره در گردش است.
جرم این سیاره حدود یک‌چهارم زمین است. به عبارتی ساده یعنی سنگینی آن حدود یک‌چهارم سنگینی زمین است. و به عبارت دقیق‌تر، مقدار ماده موجود در زمین، چهار برابر ماده موجود در این سیاره کوچک است.
اولین سیاره‌ای که به دور پروکسیما کشف شد، نام پروکسیما b بر خود گرفت. سیاره‌ای تقریبا هم وزن زمین که هر ۱۱ روز یکبار به دور ستاره در گردش است. این سیاره در ناحیه حیات‌پذیر ستاره‌اش قرار دارد. دومین سیاره (احتمالی) که نام پروکسیما c را به خود گرفته است در فاصله خیلی دورتری از ستاره قرار دارد به نحوی که یک دوره پنج‌ساله را برای تکمیل گردش‌اش به دور پروکسیما نیاز دارد.
کشف احتمالی سیاره اول (Proxima b) در سال ۲۰۱۶ با استفاده از ابزار HARPS روی تلسکوپ ۳٫۶ متری رصدخانه جنوبی اروپا اعلام شد. اما تأیید آن به چهار سال انتظار نیاز داشت تا ابزار بسیار دقیقی برای بررسی سیاره‌های سنگی (زمین‌گون) بر روی تلسکوپ‌های VLT به کارگرفته شد. در سال ۲۰۲۰ با استفاده از ابزار ESPRESSO اخترشناسان از حضور و ویژگی‌های پروکسیما b مطمئن شدند.
اما اتفاق جالب اینجاست که در ضمن آن بررسی داده‌های دقیق این ابزار، متوجه حضور علائمی شدند که نشانگر وجود سیاره‌ای احتمالی با دوره تناوب پنج روز داشت. اما از آن جهت که این علائم بسیار خفیف بودند، اخترشناسان نیاز به جمع‌آوری داده‌های جدید توسط همان ابزار ESPRESSO داشتند تا مطمئن شوند این علائم مربوط به تغییراتی بر روی خود ستاره نیست و حکایت از حضور سیاره‌ای دیگر را می‌دهند.
رصدهای جدید و بررسی داده‌های به دست آمده از آنها و بدست آوردن نتایج قابل اطمینان که بتوان آن را به صورت عمومی اعلام کرد، نیازمند زمان لازم بوده است. اکنون اخترشناسان این گروه ۲۹نفری اطمینان دارند که سیاره‌ای سبک را توانسته‌اند در اطراف نزدیکترین ستاره به زمین بیابند. کشفی که برای آنها هیجان و جذابیت فراوانی به ارمغان داشته است.
سیاره جدید Proxima d با یک‌چهارم جرم زمین توسط روش سرعت شعاعی کشف شده است. در این روش، اخترشناسان حرکت‌های بسیار ریزی که در ستاره از طرف سیاره ایجاد می‌شود را آشکار و بررسی می‌کنند. در مشاهده دقیق ستاره به نظر می‌رسد که ستاره نسبت به ما به مقدار بسیار ناچیزی جلوعقب می‌شود. این مقدار برای لرزش ناشی از پروکسیما d بر روی ستاره پروکسیما قنطورس، بسیار کوچک و ناچیز است: ۱٫۴۴ کیلومتر در هر ساعت. یعنی حضور و گردش این سیاره به دور ستاره باعث می‌شود ستاره در هر ساعت ۱٫۴۴ کیلومتر نسبت به ما جلوعقب شود. آشکارسازی چنین حرکت‌های لرزش‌گونه و بسیار خفیف از عهده تلسکوپ‌های غول‌پیکر و ابزارهای بسیار دقیق اندازه‌گیری برمی‌آید.
نکته مهم این است که این رصد و کشف نشان می‌دهد که روش سرعت شعاعی در کشف سیارات فراخورشیدی سبک‌وزن با استفاده از ابزار بسیار دقیق ESPRESSO اهمیت بالایی دارد. به واقع با قابلیتی که این ابزار در چنین رصدی از خود نشان داده، اکنون اخترشناسان می‌توانند امید کشف تعداد زیادی از چنین سیارات را داشته باشند. سیاراتی که می‌توانند میزبان حیات و زندگی در خود باشند.
سپاس از مهدی زمانی در ویرایش تصویر
پنجشنبه ۲۱ بهمن ۱۴۰۰
تهیه و تنظیم: محمد همایونی
منبع: رصدخانه جنوبی اروپا
