تصویر میراث هابل: کتاب تاریخ کیهان


اخترشناسان توانستند با استفاده از مجموعه عکسهایی که در مدت ۱۶ سال گذشته توسط تلسکوپ فضایی هابل از قسمت کوچکی از آسمان ثبت شده است، یک تصویر موزائیکی بسیار ژرف از گوشهای از صورت فلکی کوره منتشر کنند که ما را تا اعماق دوردست کیهان هدایت میکند. این عکس که تصویر «میراث هابل» نامیده شده است، شامل حدود ۲۶۵۰۰۰ کهکشانی است که دورترینِ آنها مربوط به ۵۰۰ میلیون سال پس از مهبانگ میشوند!
اردیبهشت ۱۳۹۸
نفوذ به اعماق کیهان در ۴ مرحله
این عکس حاصل تلفیق عکسهای بسیاری در همه طول موجهای مختلفی است که دوربینهای هابل توانایی ثبت آنها را دارند: از امواج کوتاهِ فرابنفش گرفته تا نور مرئی و در نهایت بخشِ فروسرخ نزدیک. کم نورترین و تاریکترین کهکشانهایی که در این عکس آشکار شدهاند، معادل یک ده میلیاردیمِ توانِ چشم انسان در دیدن اجسام کم نور است.
به گفته گارث ایلینگوُرث مدیر گروهی که این عکس را آماده کردهاند: «اکنون میتوانیم بسیار وسیعتر (و عمیقتر) از آنچه تاکنون از کهکشانهای دوردست نقشهبرداری شده بود را نگاه کنیم. و تا زمانی که تلسکوپ «جیمزوب» شروع به کار کنفد هیچ تصویر دیگری از لحاظ عمق و میدانِ دید، نمیتواند با این عکس رقابت کند.»
عکس میراث هابل، ترکیبی است از تجربه و دادههای چندین مشاهده عمیقی که تلسکوپ هابل در سالهای گذشته از اعماق کیهان داشته است: در سال ۱۹۹۵ عکس ژرف هابل چند هزار کهکشان دیده نشده را در صورت فکی دب اکبر آشکار کرد. در مرحله بعد در سال ۲۰۰۴ در عکس فراژرف هابل حدود ۱۰٫۰۰۰ کهکشان در یک تک عکس ظاهر شدند. و در سال ۲۰۱۲ که عکس فوق فراژرف هابل منتشر شد، ترکیبی از عکسهایی که هابل در مدت ۱۰ سال از داخل منطقهای که عکس فراژرف گرفته شده بود، به دست آمد. دو عکس فراژرف و فوق فراژرف به همراه عکس میراث هابل، از ناحیه مشترکی در صورت فلکی جنوبی کوره ثبت شده است.
این عکس چگونه تهیه شده است؟
اکنون عکس میراث هابل از ترکیب ۷۵۰۰ عکس مجزا تشکیل شده است. این تعداد زیاد عکس دستاوردی است از پژوهشهایی که گروههای مختلف اخترشناسان در ۳۱ برنامه رصدی مختلف اقدام به رصد و جمعآوری اطلاعاتِ مخصوص به خود کردهاند. از آن جهت که تلسکوپ هابل زمان بیشتری را برای بررسی این قسمت کوچک از آسمان نسبت به ناحیههای دیگر کرده است تعدادِ عکسهای به کار رفته در میراث هابل هم بیشتر از بقیه مناطق است. هابل در جمع معادل ۲۵۰ روز بر این قسمت کوچکِ آسمان متمرکز بوده است. گروهی که این عکس جدید را منتشر کردهاند، در حال کار روی مجموعه دیگری از عکسها هستند که شامل ۵۲۰۰ عکس مجزا میباشد.
ریچارد پاوِنز یکی از اعضای این گروه میگوید: «یکی از جنبههای شگفت عکس جدید این است که تعداد زیادی از کانالهای رنگیِ طیف الکترومغناطیس در این عکس در مقابل ماست تا کهکشانهای دوردست را در چهرههای مختلف مشاهده کنیم؛ به ویژه بخش فرابنفش طیف. به کمک فرکانسها یا طول موجهای متنوعی که در این عکس هستند، یک نتیجه ساده این است که میتوانیم کهکشانهای موجود را به دستهبندیهای مختلف و مهمی نظیر ستارگان پیر و جوان و هستههای فعال کهکشانی تجزیه کنیم.
سفری از اکنون تا ژرفای تاریخ کیهان
تا قبل از پرتاب تلسکوپ فضایی هابل، اخترشناسان توانسته بودند تا فاصله ۷ میلیارد سال نوری را مشاهده کنند، یعنی فقط نیمی از مسیر رسیدن تا مهبانگ. از این رو رصدهای انجام شده توسط رصدخانههای زمینی قادر به مشخص کردن چگونگی تشکیل و تحول کهکشانها در عالمِ آغازین نبودند. همانند نگاه کردن مجزا به تک عکسهایی که در یک مجموعه عکسِ متحرک (انیمیشن یا فیلم) قرار دارند؛ تصویربرداریهای عمیق تلسکوپ هابل هم میتواند ظهور ساختار در جهانِ نوباوه و مراحل پویای بعد از تحول کهکشانها را مرحله به مرحله آشکار میکند.
میدانیم که کیهان از لحظه تولدش در مهبانگ، در حال انبساط بوده است، و کهکشانها سوار بر این انبساط کیهان، پیام آوران بسیار خوبی هستند که جزئیات این انبساط را به ما نشان میدهند. بنابراین چنین نماهای ژرفی از کهکشانهای دوردست به اخترشناسان کمک میکند که انبساط و توسعه کیهان را پیگیری کنند تا فهم ما را از فیزیک بنیادی در کیهان توسعه دهند.
از طرفی با تجزیه و تحلیل نور این کهکشانهای گوناگون میتوانیم به زمان ایجاد عناصر شیمیایی مختلف در عالم پی بریم و به اخترشناسان کمک کند تا بتوانند شرایط ضروری برای تشکیل حیات را با دقت بیشتر بررسی کنند.
ویژگی منحصر به فرد چنین تصویرهای ژرفی این است که مجموعه عظیمی از کهکشانهای مختلف را که در فاصلههای بسیار متفاوتی از ما قرار دارند در خود جای دادهاند. کهکشانهایی که در فاصلههای ۵۵۰ میلیون سال نوری تا آنهایی که در فاصله ۱۳٫۳ میلیارد سال نوری از ما قرار دارند. و این یعنی همزمان میتوانیم به کلکسیونی از کهشکانها نگاه کنیم که هر کدام در مرحله خاصی از سیر تحول کهکشانی هستند. از کهکشانهای کهنسالی که در فاصلههای نزدیک قرار دارند تا آنهایی که در مراحل آغازینِ تشکیل و تحولشان قرار دارند و ما آنها را در فاصلههای دورِ ۱۰ تا ۱۳ میلیارد سال نوری مشاهده میکنیم.
از این روست که یکی از اعضای گروه تهیه کننده این تصویر گفته است چنین تصویرِ با جزئیات بسیار بالا، همچون کاتالوگی است از تعداد بسیار زیادی کهکشانهای دوردست که ما را قادر میسازد به مطالعات بنیادین در مورد کهکشانها و نحوه شکلگیری و تحول آنها بپردازیم. به عبارتی دیگر «کتاب تاریخ کیهان» را در این عکس ورق میزنیم.
و در نهایت منتظر شروع به کار تلسکوپ فضایی جیمزوب خواهیم ماند تا با شگفتیهای که آن میآفریند، بتوانیم نفوذی عمیقتر از دستاوردهای هابل به ژرفای کیهان تجربه کنیم.
منبع: spacetelescope.org و hubblesite.org
ترجمه و اضافات: محمد همایونی