آسمان در این ماه ـ اردیبهشت 1404
آسمان در این ماه
معرفی مهم‌ترین رویدادهای رصدی ماه جاری به صورت هفتگی
صورت‌های فلکی ماه
صورت‌های فلکی شکارچی، سگ بزرگ و کوچک، ارابه‌ران و ثور فقط در ساعت ابتدایی شب دیده می‌شوند و سریع به لبه افق غربی می‌رسند. جوزا کمی بیشتر درسیب آسمان می‌ماند و پس از آن‌ها غروب می‌کند. همچنان در این ماه حضور سیاره‌های مشتری و مریخ در بین ستاره‌های درخشان این هم‌اختران، دیدنی و چشمگیر است.
هم‌اختران (صورت‌های فلکی) ویژه‌ای که در اردیبهشت به خوبی دیده می‌شوند: شیر (اسد)، دب اکبر، عوّا (گاوران)، سنبله (دوشیزه)، دب اصغر، سیاهگوش، سرطان، جام، گیسوی برنیکه، شیر کوچک و شجاع. در بین آن‌ها فقط چهار هم‌اختر اولی ستاره‌های پرنور دارند و راحتتر دیده می‌شوند. البته از آسمان‌های غیرشهری همه را می‌توان به روشنی مشاهده کرد. اگر شرایط یافتن و دیدن هم‌اختران کم‌نورتر را دارید، حتما رصد آن‌ها را در برنامه داشته باشید.
یادآوری همیشگی: در هر ماه فهرستی از صورت‌های فلکی که ارائه می‌شود، یا آن‌چه در نقشه ماهانه آسمان می‌آید؛ آن‌هایی است که در ساعت‌های بین 8 تا 10 شب در آسمان به راحتی دیده می‌شوند. وگرنه دیگر صورت‌های فلکی در انتهای شب یا نیمه‌شب به آسمان اضافه خواهند شد.
راحت‌ترین راه برای پیدا کردن صورت‌های فلکی، برنامک‌های قابل نصب روی گوشی‌های تلفن است. با توجه به نوع گوشی خود می‌توانید این برنامه‌ها را یافته و استفاده کنید. روش پایه و به عبارتی کلاسیک برای یافتن آن‌ها استفاده از نقشه‌های ماهانه‌ی آسمان شب است. نقشه‌ای که در ادامه می‌بینیم، مخصوص ماه اردیبهشت است. در این نقشه مکان سیاره‌هایی که در هفته اول اردیبهشت 1404 دیده می‌شوند بر آن افزوده شده است. که باتوجه به ساعت نقشه، فقط مریخ در آن دیده می‌شود.
همانطور که در بالای نقشه بیان شده، وضعیت صورت‌های فلکی (هم‌اختران) را در میانه‌ی اردیبهشت به ساعت 22 نشان می‌دهد. در ابتدای ماه یک ساعت دیرتر و در انتهای ماه یک ساعت زودتر این نقشه با آسمان مطابقت خواهد داشت.
روی نقشه زیر کلیک (لمس) کنید تا بتوانید آن‌را بزرگنمایی کنید:
اگر نحوه‌ی کاربرد نقشه‌های آسمان شب را نمی‌دانید به مقاله‌ی «راهنمای یافتن صورت‌های فلکی» مراجعه کنید و فیلم آموزشی مربوطه را مشاهده کنید.
اجرام غیرستاره‌ای
در میانه‌ی بهار دب اکبر تا انتهای شب به ارتفاع بالایی از افق می‌رسد و می‌توانیم اجرام غیرستاره‌ای دب اکبر و پیرامون آن‌را به خوبی شکار کنیم. کهکشان‌های گرداب (M51)، فرفره (M101)، M81 و M82 از آن جمله‌اند.
یک تلسکوپ متوسط آماتوری با دهانه بین 4.5 تا 8 اینچ کمک می‌کند تا این کهکشان‌ها را ببینیم.
صورت فلکی شیر (اسد) هم در میانه‌ی آسمان است. این هم‌اختر شامل کهکشان‌های زیادی است که تعداد قابل توجهی از آن‌ها را می‌توان با یک تلسکوپ متوسط آماتوری مشاهده کرد. روشن‌ترین کهکشان‌های شیر عبارتند از: M65، M66 و NGC3628 (کهکشان همبرگر) که این سه‌تا کنار هم‌اند و معروف به سه‌گانه‌ی شیر. سه کهکشان دیگر: M95 ، M96 و M105 هم به جمع کهکشان‌های روشن اسد افزوده می‌شوند.
در اردیبهشت علاوه بر آن‌دو، صورت فلکی سنبله هم به موقعیت خوبی می‌رسد. حتما نام خوشه سنبله را بسیار شنیده‌اید. یکی از نزدیک‌ترین خوشه‌های کهکشانی که تعداد قابل توجهی از کهکشان‌های پرنورتر آن‌را می‌توان با تلسکوپ‌های آماتوری رصد کرد: M87 درخشان‌ترین و بزرگترین آن‌هاست. این خوشه کهکشانی در مرز سنبله و گیسوی برنیکه است. پس در این بخش آسمان می‌توان چندین لکه مه‌آلود را مشاهده کرد که اعضای خوشه سنبله هستند. M49 ، M60 ، M84 و M86 در این بخش آسمان هستند.
یکی از معروف‌ترین کهکشان‌ها که به نام کلاه‌مکزیکی شناخته می‌شود هم در سنبله است. اما در مرز با غراب. شماره‌ی آن M104 است و حالت کلاه‌مکزیکی بودن آن فقط در عکسبرداری‌های دقیق آشکار می‌شود. در تلسکوپ‌های آماتوری همچون لکه‌ای مه‌آلود دیده می‌شود.
خوشه‌های کروی: M3 ، M5 ، M53 و M68 در اطراف صورت فلکی سنبله دیده می‌شوند. قدر ظاهری آن‌ها مناسب رصد با تلسکوپ‌های آماتوری است. بالاخره وقتی شارل مسیه توانسته در دو قرن پیش آن‌ها را ببیند، حتما ما با تلسکوپ‌های با کیفیت‌مان خواهیم توانست دید. البته در یک آسمان تاریک!
بارش شهابی شلیاقی
هر ساله در دوم یا سوم اردیبهشت می‌توانیم اوج بارش شلیاقی را مشاهده کنیم. امسال، سحرگاه سه‌شنبه 2 اردیبهشت 1404 می‌توانیم بیشترین تعداد شهاب‌های این بارش را مشاهده کنیم. این بارش تعداد شهاب‌های کمی دارد. در اوج بارش و در شرایط ایده‌آل حداکثر 20 شهاب در ساعت دیده خواهد شد. ولی دیدن همین تعداد هم هیجان‌انگیز و ارزشمند است.
یادآوری: دیدن شهاب‌ها نیازمند آسمانی صاف و تاریک است. حتما باید به مکانی رفت که آلودگی نوری بسیار کم باشد. در آسمان شهری شاید بتوان یکی دو شهاب درخشان را مشاهده کرد.
ماهواره‌ها
یکی از پدیده‌هایی که در دوره حاضر در آسمان دیده می‌شود، حرکت ماهواره‌ها در آسمان شب است. به ویژه این‌که در سال‌های اخیر تعداد آن‌ها به شدت افزایش یافته، به طوری که در هر لحظه که به آسمان بالای سرمان نگاه کنیم می‌توانیم چندتایی ماهواره در گوشه کنار آسمان بیابیم. ماهواره‌ها همچون ستاره‌های متحرک دیده می‌شوند (هواپیماها دارای چراغ چشمک‌زن هستند). ماهواره‌ها در روشنایی‌های مختلف دیده می‌شوند و به آرامی در بین ستارگان آسمان حرکت می‌کنند. بسته به مدارشان، ممکن است در میانه‌ی مسیرشان ناپدید شوند، چون وارد سایه زمین می‌شوند. هرچه آسمان ما پرستاره‌تر باشد، تعداد بیشتری از آن‌ها دیده می‌شوند.
برای دریافت اطلاعات دقیق از زمان و مسیر حرکت ماهواره‌ها در مکان خود، مراجعه به سایت heavens-above.com سودمند است. می‌توان از برنامک آن یا مشابه آن بر گوشی خود استفاده کرد.
پرنورترین آن‌ها ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) است که روشنایی آن در مرتبه‌ی سیاره مشتری یا بیشتر است. در هفته اول اردیبهشت، چند عبور بر فراز آسمان مرکز ایران دارد اما چندان قابل توجه نیستند. شاید دو عبوری که سحرگاهان یکشنبه و دوشنبه دارد برای برخی چشمگیر باشد.
هفته اول اردیبهشت 1404
از شنبه 30 فروردین تا جمعه 5 اردیبهشت
دو روز پایانی فروردین در هفته اول اردیبهشت حساب شده است. چهار سیاره در آسمان صبحگاهی پیش از طلوع خورشید کنار هم جمع شده‌اند: ناهید، کیوان، تیر و نپتون. آخری را نمی‌شود دید، اما آن سه با چشم غیرمسلح دیده می‌شوند.
در این هفته ماه به تربیع آخر خود می‌رسد و سیاره تیر به بهترین موقعیت رصدی‌اش خواهد رسید. بالاترین ارتفاع و بیشترین جدایی از خورشید. ایستگاه فضایی چند عبور دارد که چندان قابل توجه نیستند. دو عبور به نسبت مشخص آن در سحرگاه یکشنبه و دوشنبه اتفاق می‌افتد. و در آخر اگر پرتاب‌های جدیدی از استارلینک انجام شود، می‌توان ستاره‌های قطاری آن‌ها را هم مشاهده کرد.
مقاله مرتبط: یک قطار ستاره
بارش شلیاقی:
زمان اوج بارش شهابی شلیاقی سحرگاه سه‌شنبه 2 اردیبهشت است. صورت فلکی شلیاق در انتهای شب طلوع می‌کند. بنابراین وقتی به نیمه‌شب می‌رسیم ارتفاع خوبی از افق گرفته است و کمک می‌کند تا شهاب‌های بیشتری را رصد کنیم. اگر بخواهیم این بارش را رصد کنیم باید مکانی دور از شهر انتخاب کنیم و از ساعت پایانی دوشنبه در انتظار شکار شهاب‌ها باشیم. با گذر از نیمه‌شب و ورود به سه‌شنبه، احتمال دیدن شهاب‌ها بیشتر می‌شود. حضور ماه کمی اذیت کننده است ولی چون نورانیت آن کم است و دیر طلوع می‌کند، چندان مهم نیست.
زمین:
روزها به سرعت در حال بزرگ شدن و دمای هوا رو به افزایش است. برای عرض‌های جغرافیایی میانه (مثل ما ساکنین ایران) وضعیت جوّی دگرگون است و پایداری ندارد. طول سایه اجسام به هنگام ظهر رو به کاهش است.
محل طلوع و غروب خورشید روز به روز در حال جابه‌جا شدن به سمت شمال است. همراه با طولانی شدن روزها، زاویه تابش آفتاب به سطح زمین هم عمودی‌تر و دمای هوای نیمکره شمالی گرمتر و گرمتر می‌شود.
حواسمان باشد که علت گرم شدن هوا، نزدیک شدن زمین به خورشید نیست، بلکه تابش عمودی‌تر خورشید به سطح زمین است. چرا که در همین زمان نیمکره جنوبی در حال تجربه کردن پاییز است. آن‌جا زاویه تابش خورشید مایل‌تر می‌شود و روزها کوتاهتر. نتیجه‌اش سرد شدن هوا است.
ماه (مانگ):
نیمه دوم ماه قمری (شوال 1446) است. ماه در انتهای شب طلوع می‌کند و به پایان هفته که می‌رسیم، طلوع آن در نیمه‌شب اتفاق می‌افتد.
یکی از زیبایی‌های این هفته دیدن طلوع ماه است. ماه همچون کاسه‌ای یا کشکول درویشی طلوع می‌کند. رنگ زرد یا نارنجی آن و بزرگ دیدن آن، جلوه‌اش را دو چندان می‌کند. تربیع آخر ماه در سحرگاه دوشنبه اول اردیبهشت است.
همنشینی زیبای هلال ماه با ناهید و کیوان در سحرگاه جمعه 5 اردیبهشت بسیار دیدنی است. به عبارتی اجتماع ماه با این دو سیاره.
چون ماه بعد از نیم‌شب طلوع می‌کند، در اطلاعات زیر مشخصات آن به هنگام سحرگاه آن روز آمده است.
شنبه 30 فرودین: در کماندار (قوس) ـ فاز: 71%
یکشنبه 31 فروردین: در کماندار (قوس) ـ فاز: 61%
دوشنبه 1 اردیبهشت: در بزماهی (جدی) ـ تربیع آخر ـ فاز: 50%
سه‌شنبه 2 اردیبهشت: در بزماهی (جدی) ـ فاز: 40%
چهارشنبه 3 اردیبهشت: در آبریز (دلو) ـ فاز: 29%
پنجشنبه 4 اردیبهشت: در آبریز (دلو) ـ فاز: 20%
جمعه 5 اردیبهشت: در ماهی (حوت) ـ همنشین با ناهید و کیوان ـ فاز: 11%
ماه در جمع سیاره‌ها
هلال ماه ساعتی قبل از طلوع خورشید در سحرگاه جمعه 5 اردیبهشت 1404 در بین سیاره‌ها خودنمایی می‌کند.
سیاره ناهید همچون نگین درخشانی در آن بالا قرار دارد. کیوان نزدیک لبه‌ی پایین هلال است و تیر کمی از این جمع دور افتاده است.
نپتون هم در این جمع هست، اما ناپیداست.
این فرصت کم‌نظیر را از دست ندهیم.
تیر (عُطارِد):
عطارد از قدر نزدیک به صفر در صورت فلکی (هم‌اختر) حوت است. در این هفته به بهترین موقعیت رصدی خود در آسمان صبحگاهی می‌رسد. زیرا بیشترین جدایی از خورشید و بالاترین ارتفاع از افق را به هنگام طلوع خورشید خواهد داشت. یکشنبه به بیشترین ارتفاع از افق و دوشنبه به بیشترین جدایی از خورشید می‌رسد.
البته در همین شرایط هم باز وجود نور صبحگاهی دیدن آن‌را کمی مشکل می‌کند.
ناهید (زهره):
سیاره زهره با قدر 4.7- در هم‌اختر حوت (ماهی) است. درخشش آن در آسمان پاک و تمیز صبحگاهی بسیار چشمگیر است. زاویه‌ی آن از خورشید در حال افزایش است و روز به روز فرصت بیشتری برای دیدنش داریم. هلال زیبایش به کمک یک تلسکوپ کوچک هم دیده می‌شود. فاز آن در ابتدای هفته 17 درصد و در پایان هفته به 23 درصد می‌رسد.
در سحرگاه جمعه آخر هفته یک همنشینی زیبا با هلال ماه و سیاره زحل دارد. عکاسی کردن از این مقارنه تجربه به‌یادماندنی است.
بهرام (مریخ):
مریخ از قدر حدود 0.8 است و وارد سرطان (هم‌اختر خرچنگ) شده است. روشنایی و قطر ظاهری آن روز به روز کم می‌شود و همین باعث می‌شود تا با تلسکوپ‌های زیر 8 اینچ نتوان عوارض سطحی‌اش را دید. برای دیدن برخی عوارض سطحی آن نیازمند تلسکوپ‌های بزرگتر از 10 اینچ به همراه یک هوای بسیار پایدار هستیم.
مشتری (برجیس):
مشتری با قدر ظاهری 2- در هم‌اختر گاو (صورت فلکی ثور) روشن‌ترین ستاره‌ی آسمان شب است. حضورش در بین اندک ستاره‌های درخشان زمستانی آسمان این شب‌های بهاری را زیباتر کرده است.
در صورتی که تلسکوپ (حتا کوچک) دارید، رصد قمرهای گالیله‌ای آن همیشه جذاب است. در این هفته شاید بتوان گفت یکشنبه و پنجشنبه آرایش زیباتری از قمرهای گالیله‌ای را می‌توان دید.
کیوان (زحل):
سیاره زحل با قدر 1.1 ابتدای هفته وارد هم‌اختر ماهی (صورت فلکی حوت) می‌شود. یافتن آن در آسمان صبحگاهی قبل از طلوع خورشید به راحتی امکان‌پذیر است. البته روشنایی نور صبحگاهی پیدا کردن آن‌را سخت می‌کند.
سحرگاه جمعه آخر هفته یک اجتماع زیبا با هلال ماه و ناهید دارد.
اورانوس:
اورانوس با قدر ظاهری 5.8 در هم‌اختر گاو (صورت فلکی ثور) قرار دارد. مدت زمان دیدن آن رو به کاهش است. ساعتی پس از تاریک شدن آسمان، غروب می‌کند. به همین دلیل رصد آن با تلسکوپ هم مشکل است.
نپتون:
نپتون با قدر ظاهری 7.8 در صورت فلکی ماهی (حوت) است. در نزدیکی عطارد و زحل قرار دارد ولی یافتن آن مشکل است. هم نیاز به تلسکوپ دارد و هم آسمان پس زمینه خیلی روشن است. هنوز دیدن آن مشکل است و در هفته‌های آینده که خورشید زاویه‌ی بیشتری از آن بگیرد یافتن آن ساده‌تر می‌شود.
نویسنده: محمد همایونی
