آسمان در این ماه ـ مهر 1404
آسمان در این ماه
معرفی مهم‌ترین رویدادهای رصدی ماه جاری به صورت هفتگی
ابتدای مهر از این بابت مهم است که زمین از اعتدال پاییزی عبور می‌کند. طلوع خورشید از شرق و غروب آن در غرب است. آخر ماه هم یک بارش شهابی منتظر ماست.
صورت‌های فلکی ماه
دب‌اکبر، عوّا (گاوران)، تاج شمالی، میزان و عقرب فقط در ابتدای شب دیده می‌شوند. به هفته سوم مهر که برسیم دیگر خبری از میزان و عقرب نخواهد بود.این‌ها را در ابتدای شب می‌توان دید. دب‌اصغر، اژدها، جاثی و کلاغ که کم‌نورتر هستند می‌توان تا حدود ساعت 10 شب مشاهده کرد.
صورت‌های فلکی برجسته‌ای که در این ماه می‌توان دید عبارتند از: شلیاق، عقاب و دجاجه (که مثلث تابستانه را می‌سازند)، قیفاووس، ذات‌الکرسی و جَدی (بزماهی). در لابه‌لای آن‌ها هم هم‌اختران کوچک و کم‌نور سهم (پیکان)، دلفین، روباهک، پاره‌اسب و چلپاسه هستند که دیدنشان نیازمند آسمانی پرستاره است، به دور از آلودگی نوری شهرهای بزرگ و کوچک.
هم‌اختران پاییزی همچون اسب بالدار و برساوش و زن به زنجیر (آندرومدا) و آبریز (دَلو) موقعیت بهتری نسبت به ماه قبل پیدا کرده و بیشتر می‌توان به آن‌ها پرداخت.
یادآوری همیشگی: در هر ماه فهرستی از صورت‌های فلکی که ارائه می‌شود یا آنچه در نقشه ماهانه آسمان می‌آید؛ آن‌هایی است که در ساعت‌های بین 9 تا 11 شب در آسمان به راحتی دیده می‌شوند. وگرنه دیگر صورت‌های فلکی در انتهای شب یا نیمه‌شب به آسمان اضافه خواهند شد.
راحت‌ترین راه برای پیدا کردن صورت‌های فلکی، برنامک‌های قابل نصب روی گوشی‌های تلفن است. با توجه به نوع گوشی خود می‌توانید این برنامک‌ها را یافته و استفاده کنید. روش پایه و به عبارتی کلاسیک برای یافتن آن‌ها استفاده از نقشه‌های ماهانه‌ی آسمان شب است.
همانطور که در بالای نقشه‌ی زیر بیان شده، وضعیت صورت‌های فلکی (هم‌اختران) را در میانه‌ی مهر به ساعت 21 نشان می‌دهد. در ابتدای ماه یک ساعت دیرتر و در انتهای ماه یک ساعت زودتر این نقشه با آسمان مطابقت خواهد داشت. موقعیت سیاره‌های کیوان (زحل) و نپتون هم در هم‌اختر ماهی (صورت فلکی حوت) و سیاره‌ی کوتوله‌ی سرس با رنگ سبز مشخص شده است. این سه چون حرکت کندی دارند، از ابتدا تا انتهای مهر تغییر چشمگیری روی نقشه نخواهند داشت. دقت کنید که نپتون و سرس با چشم دیده نمی‌شود.
روی نقشه زیر کلیک (لمس) کنید تا بتوانید آن‌را بزرگنمایی کنید:
اگر نحوه‌ی کاربرد نقشه‌های آسمان شب را نمی‌دانید به مقاله‌ی «راهنمای یافتن صورت‌های فلکی» مراجعه کنید و فیلم آموزشی مربوطه را مشاهده کنید.
سِرِس
سیاره‌ی کوتوله‌ی سرس از قدر 7.6 در هم‌اختر نهنگ است. در هفته‌ی دوم مهر به وضعیت مقابله می‌رسد و بنابراین در این هفته و هفته‌های آینده موقعیت خوبی برای رصد کردن دارد. هم در روشن‌ترین حالت است و هم در انتهای شب به ارتفاع خوبی از افق رسیده است.
دیدن آن نیازمند تلسکوپی کوچک یا متوسط است. کمتر از 3 درجه با ستاره‌ی اتای نهنگ فاصله دارد و در سمت غرب آن دیده می‌شود.
ستاره‌های ویژه برای رصد
از این چند ستاره‌ی ویژه غافل نشویم که رصد کردنشان ارزش خاص دارد. برخی را می‌توان با چشم غیرمسلح دید و دیدن برخی نیاز به دوربین دوچشمی یا تلسکوپی کوچک دارد:
گامای آندرومدا: یک دوگانه‌ی زیبای نارنجی و آبی است که همچون منقار دجاجه با یک تلسکوپ کوچک می‌توان آن دو را تفکیک کرد. اما همدم آبی، خودش دوگانه‌ای ظریفتر است که تفکیک آن نیازمند تلسکوپ بزرگتر از 10 اینچ است.
61ـ دجاجه: اولین ستاره‌ای که فاصله‌ی آن با روش اختلاف منظر اندازه‌گیری شد.
ستاره لعل: یک ابرغول قرمز که رنگ قرمز آن با هر ستاره‌ی قرمز رنگ دیگر متفاوت است. ابرغولی است که یک سر و گردن از ابط‌الجوزا بزرگتر است. این ستاره، مو (حرف یونانی) قیفاووس است.
دلتای قیفاووس: سرسلسله‌ی متغیرهای تپنده در آسمان است. به راحتی در یکی از گوشه‌های چهارگوش قیفاووس یافت می‌شود. می‌توان برای رصد تغییرات نور آن برنامه رصدی مشخصی تدارک دید.
رأس‌الغول: یا بتای برساووش که نماینده‌ی دسته‌ی بزرگ متغیرهای گرفتی است. تغییرات نور این ستاره را هم می‌توان همزمان با رصد دلتای قیفاووس انجام داد.
گامای قیفاووس: اولین سیاره‌ی فراخورشیدی به گرد این ستاره در 1988 کشف شد، اما تأیید آن تا 2002 طول کشید.
51ـ اسب بالدار: ستاره‌ای همچون خورشید است که به عنوان اولین ستاره‌ی خورشیدمانند که سیاره‌ای به دور خود دارد معرفی می‌شود.
یوپسیلون آندرومدا: ستاره‌ای دوگانه است و اولین سامانه‌ی سیاره‌ای فراخورشیدی که در یک ستاره‌ی چندگانه کشف شده متعلق به این ستاره است.
اجرام غیرستاره‌ای
یک تلسکوپ متوسط آماتوری با دهانه بین 4.5 تا 10 اینچ کمک می‌کند تا اجرام غیرستاره‌ای که شامل کهکشان، خوشه ستاره‌ای و سحابی هست را ببینیم. طبیعی است که هرچه تلسکوپ بزرگتری داشته باشیم، می‌توان اجسام کم‌نورتر را بهتر دید. و برخی اجسام هم در تلسکوپ‌های کوچکتر دیده نخواهند شد.
در این ماه می‌توان قوس (کماندار) را در ساعت‌های ابتدایی شب دید. بنابراین آنچه که در ماه پیش از صورت فلکی نام بردیم را می‌توان در فهرست رصدهای سرشب قرار داد.
به همین صورت در ابتدای شب هم فرصت اندکی برای دیدن معروف‌ترین خوشه کروی، یعنی خوشه جاثی یا M13 در اختیار داریم. اما در عوض فرصت کافی برای دیدن آنچه در مثلث تابستانی است، داریم.
صورت فلکی دجاجه (هم‌اختر قو یا صلیب شمالی) سرشار از اجرامی است که می‌تواند یک منجم آماتور علاقه‌مند را با یک ابزار کوچک مدت‌ها مشغول کند. سه ستاره‌ی دوگانه‌ی معروف که به زیبایی در تلسکوپ‌های کوچک دیده می‌شوند: منقار (بتای دجاجه) و اومیکرون1 و 61 دجاجه. این آخری اهمیت تاریخی بالایی هم دارد زیرا نخستین ستاره‌ای است که فاصله‌اش با روش اختلاف منظر اندازه‌گیری شده است.
اگر یک دوربین دوچشمی داشته باشیم می‌توان با آن تعداد زیادی صحنه‌های چشمگیر و زیبا و پرستاره در دجاجه مشاهده کرد. همین تعداد زیاد ستاره را دیدن واقعا هیجان‌انگیز است. حتا می‌توان شکاف راه‌شیری که در دجاجه دیده می شود را تشخیص داد.
اجرام مسیه شماره 29 و 39 را به همراه سحابی امریکای شمالی، می‌توان با دوچشمی قوی هم مشاهده کرد. البته کم‌نور. اگر تلسکوپی با میدان باز داشته باشیم بهتر دیده می‌شوند.
خوشه‌های M52 و M103 و NGC663 و NGC559 و NGC7790 را می‌توان در ذات‌الکرسی مشاهده کرد. خوشه NGC752 در آندرومدا و خوشه‌های M15 در اسب بالدار قابل توجه هستند. گفته شده می‌توان سحابی سیاره‌نمای NGC7662 در آندرومدا را توسط تلسکوپ‌های متوسط هم دید.
کهکشان‌های آندرومدا (M31) و مثلث (M33) از معروف‌ترین و برجسته‌ترین سوژه‌هایی است که در آسمان پاییز می‌توان مشاهده کرد. کهکشان مثلث از آندرومدا کم‌نورتر است و ممکن است پیدا کردنش کمی سخت باشد. دو کهکشان M32 و M110 که چسبیده به کهکشان آندرومدا هستند، با تلسکوپ‌های آماتوری همچون ستاره‌هایی مه‌آلود دیده می‌شوند.
بارش شهابی
بارش شهابی جبّاری که چندان در کانون توجه نیست حدود 29 مهر به اوج خود می‌رسد. شهاب‌های این بارش که ذرات باقی‌مانده از دنباله‌دار هالی است، از یک هفته قبل آن تا یک هفته بعدش دیده می‌شوند. معمولا در اوج بارش، می‌توان 25 شهاب در یک ساعت در شرایط رصدی خیلی خوب مشاهده کرد. کانون آن در مرز هم‌اختران (صورت‌های فلکی) شکارچی و دوپیکر است.
شهاب‌های این بارش کم‌نور هستند، ولی در عوض رد خاکستر بیشتری نسبت به بارش‌های دیگر به‌جای می‌گذارند. چون شهاب‌های کم‌نوری دارد، برای رصد آن‌ها باید در مکانی به دور از هر آلودگی نوری قرار بگیریم. کانون بارش در نیمه‌شب طلوع می‌کند، پس بهتر است در ساعت پایانی شب برنامه‌ی رصد خود را شروع کنیم و امیدوار باشیم تا سحرگاه، بتوان شهاب‌های خوبی را شکار کرد.
خبر خوب اینکه برای بارش امسال، در 28 و 29 مهرماه نور ماه مزاحم نیست و امید زیادی برای دیدن شهاب‌های آن ایجاد می‌کند. از طرفی وجود چهار سیاره در آسمان به همراه اجرام غیرستاره‌ای پاییز و زمستان می‌توانند نوید یک شب رصدی به‌یادماندنی را به رصدگران مشتاق بدهند.
ماهواره‌ها
یکی از پدیده‌هایی که در دوره حاضر در آسمان دیده می‌شود، حرکت ماهواره‌ها در آسمان شب است. به ویژه اینکه در سال‌های اخیر تعداد آن‌ها به شدت افزایش یافته، به طوری که در هر لحظه که به آسمان بالای سرمان نگاه کنیم می‌توانیم چندتایی ماهواره در گوشه کنار آسمان بیابیم. ماهواره‌ها همچون ستاره‌های متحرک دیده می‌شوند (هواپیماها دارای چراغ چشمک‌زن هستند). ماهواره‌ها در روشنایی‌های مختلف دیده می‌شوند و به آرامی در بین ستارگان آسمان حرکت می‌کنند. بسته به مدارشان، ممکن است در میانه‌ی مسیرشان ناپدید شوند، چون وارد سایه زمین می‌شوند. هرچه آسمان ما پرستاره‌تر باشد، تعداد بیشتری از آن‌ها دیده می‌شوند.
برای دریافت اطلاعات دقیق از زمان و مسیر حرکت ماهواره‌ها در مکان خود، مراجعه به سایت heavens-above.com سودمند است. می‌توان از برنامک آن یا مشابه آن بر گوشی خود استفاده کرد.
پرنورترین آن‌ها ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) است که روشنایی آن در مرتبه‌ی سیاره مشتری یا بیشتر است. در هفته اول مهر، عبور مناسبی از فراز ایران ندارد. در هفته دوم مهر: دوشنبه ساعت 19:04 و پنجشنبه 18:14 عبورهای خوبی از فراز ایران دارد. به خصوص عبور پنجشنبه بسیار قابل توجه است. هفته‌ی سوم عبور قابل توجهی از آسمان ایران ندارد.
در هفته‌ی چهارم مهر سه عبور به‌نسبت درخشان از فراز ایران خواهد داشت: سه‌شنبه 5:23 صبح، پنجشنبه 5:24 صبح و جمعه 4:38 صبح. عبور صبح جمعه جالبتر است زیرا ناگهانی در حوالی سرسو ظاهر می‌شود و سپس به مسیر خود تا لبه‌ی افق در سمت شمال‌شرق حرکت می‌کند.
مطلب مرتبط: یک قطار ستاره
قطار ماهواره‌های استارلینک را در مطلب بالا بخوانید.
هفته پنجم مهر
از شنبه 19 مهر تا جمعه 2 آبان
هفته چهارم مهر
از شنبه 19 مهر تا جمعه 25 مهر
فاز ماه رو به کاهش است و طلوع آن هم به آخر شب نزدیک می‌شود. ستاره‌های خاصی که در ابتدای این مطلب معرفی شده‌اند آماده‌ی رصد هستند. سیاره‌ها منتظر چشمان و تلسکوپ‌های ما هستند. ایستگاه فضایی هم سه عبور درخشان را به مردم ایران نشان خواهد داد.
کهکشان مثلث (M33) در این هفته به موقعیت رصدی خوبی می‌رسد. در نیمه‌شب، حوالی 12 شب به بالاترین ارتفاع خودش از افق می‌رسد. بنابراین بیشترین فرصت را به رصدگران می‌دهد که بتوانند آن‌را رصد کنند. دیدن آن نیازمند تلسکوپ (یا دوربین دوچشمی قوی) است. و البته که آسمانی تاریک به دور از آلودگی نوری. این کهکشان سومین کهکشان بزرگ در گروه محلی کهکشان‌هاست و در صورت فلکی مثلث نزدیک زن‌به‌زنجیر قرار دیده می‌شود.
زمین:
زمین از اعتدال پاییزی عبور کرد و خورشید وارد نیمکره‌ی جنوبی آسمان شده است. میل خورشید منفی است و روز به روز از ارتفاع خورشید به هنگام ظهر کم می‌شود. این روند تا انقلاب زمستانی یعنی شب چله ادامه دارد. همزمان با پایین آمدن خورشید، روزها کوتاهتر و دمای هوا سردتر می‌شود.
پیشنهاد رصدی: همچنان ثبت محل طلوع و غروب خورشید به صورت روزانه. یا حداقل پنج روز یکبار.
ماه (مانگ):
سحرگاه شنبه در کنار خوشه‌پروین است. همین شنبه که شب شود و ماه طلوع کند به ستاره‌ی بتای ثور بسیار نزدیک است. این نزدیکی به قدری است که ساکنین جزایری که بین استرالیا و آسیا هستند (مالزی و اندونزی) می‌توانند اختفای این ستاره را در پشت ماه مشاهده کنند.
دوشنبه ماه به تربیع آخر می‌رسد. بنابراین از دوشنبه به بعد طلوع ماه را پس از نیمه‌شب یعنی بعد از 12 شب خواهیم دید.
همین دوشنبه که ماه طلوع کند، نزدیک مشتری است. مشتری کمی پس از آن طلوع می‌کند. می‌توان از 12 شب هر دو را کنار هم و در ارتفاع کمی از افق مشاهده کرد. بنابراین در سحرگاه سه‌شنبه ماه و مشتری در کنار هم در بین ستاره‌های درخشان زمستانی خودنمایی می‌کنند.
سحرگاه چهارشنبه در نزدیکی خوشه‌ی کندوی عسل است. ولی چون نور ماه هنوز زیاد است شاید دیدن ستاره‌های کندو چندان جذاب نباشد.
سحرگاه جمعه هم به نزدیکی قلب‌الاسد رسیده است.
مطلب مرتبط: ماه‌گردی‌های شبانه
مشخصات ماه در این هفته:
شنبه 19 مهر: در گاو (ثور) ـ نزدیک بتای ثور ـ فاز: 71%
یکشنبه 20 مهر: در دوپیکر (جوزا) ـ فاز: 58%
دوشنبه 21 مهر: در دوپیکر ـ تربیع آخر و همنشین با مشتری ـ فاز: 47%.
سه‌شنبه 22 مهر: در دوپیکر (جوزا) ـ به هنگام سحر.
چهارشنبه 23 مهر: در خرچنگ (سرطان) ـ کنار کندوی عسل ـ فاز: 36%
پنجشنبه 24 مهر: در شیر (اسد) ـ فاز: 26%
جمعه 25 مهر: در شیر (اسد) ـ همنشین با قلب‌الاسد ـ فاز: 18%
تیر (عُطارِد):
با قدر 0.2- در هم‌اختر ترازو است. در آسمان شامگاهی است و پس از غروب خورشید غروب می‌کند. اما همچون هفته‌های گذشته دیدن آن آسان نیست. در حال نزدیک شدن به مریخ است، به نحوی که در آخر هفته در زیر مریخ قرار می‌گیرد. البته کمترین فاصله از آن یعنی همنشینی با مریخ در شنبه‌ی آینده رخ می‌دهد.
بنابراین مثل هفته‌ی گذشته اگر در مکانی باشیم که افق کاملا هموار و آسمانی صاف و تمیز داشته باشد، کمی پس از غروب خورشید می‌توان آن‌را بر لبه‌ی افق غربی در نزدیکی مریخ مشاهده کرد. در شهرهای بزرگ، کمی غیرممکن است که دیده شود.
ناهید (زهره):
با قدر 3.9- در هم‌اختر شیر (صورت فلکی اسد) است. سحرگاه قبل از ساعت 4 طلوع می‌کند. صبح جمعه یک مقارنه (همنشینی) زیبا با هلال ماه و ستاره‌ی قلب‌الاسد دارد. در فردای این روز یعنی شنبه‌ی بعد، به کمترین زاویه با قلب‌الاسد می‌رسد.
پیشنهاد رصدی: برای روز جمعه 28 مهر: هلال ماه در کنار ناهید است. بنابراین پس از طلوع خورشید و روشن شدن آسمان، می‌توان به راحتی با پیدا کردن هلال ماه، ناهید را هم پیدا کرد. می‌توان به عنوان یک چالش شخصی چنین کرد که هر یک ساعت یکبار به دنبال این دو در آسمان گشت. تمرین خوبی است برای افزایش صبوری و دقت در آسمان. البته جابه‌جایی ماه نسبت به ناهید هم قابل مشاهده است.
بهرام (مریخ):
از قدر 1.5 در صورت فلکی میزان (هم‌اختر ترازو) است. دیدن آن ساده نیست، اما چون از سیاره تیر ارتفاع بیشتری دارد، بهتر از آن دیده خواهد شد. سیاره‌ی تیر جمعه به آن نزدیک می‌شود.
مشتری (برجیس):
مشتری با قدر حدود 2.2 – در دوپیکر (جوزا) است. به سمت شرق جوزا نزدیک شده و در هفته‌های آینده به سرطان وارد خواهد شد (البته اگر حرکت بازگشتی‌اش اجازه دهد). طلوع آن به قبل از ساعت 12 شب رسیده است. پس از انتهای شب تا صبح روز بعد می‌توان آن‌را به خوبی رصد کرد. به‌خصوص که در سحرگاه به دل آسمان نفوذ کرده است.
دوشنبه تا سحرگاه سه‌شنبه ماه و مشتری کنار هم هستند.
اگر تلسکوپی کوچک دارید حتما قمرهای گالیله‌ای آن‌را زیرنظر بگیرید. از ابتدا تا انتهای هفته جابه‌جایی آن‌ها را در اطراف مشتری مشاهده کنید. اکنون که مدت زمان بیشتری مشتری در آسمان شب است، می‌توان در طول دو سه ساعت هم جابه‌جایی قمرهای نزدیکتر را مشاهده کرد.
کیوان (زحل):
زحل از قدر حدود 0.6 در هم‌اختر آبریز (صورت فلکی دلو) است.
حلقه به شدت از لبه دیده می‌شود. می‌توان بازی‌های قمرهایش را با تلسکوپی مناسب (بزرگتر از 8 اینچ) مشاهده کرد.
اورانوس:
با قدر 5.7 در صورت فلکی ثور (هم‌اختر گاو) است. در چهار درجه‌ای شرق خوشه پروین قرار دارد. در بین ساعت 7 تا 8 شب و کمی پس از پروین طلوع می‌کند.
نپتون:
نپتون هنوز در هم‌اختر ماهی (صورت فلکی حوت) با قدر 7.7 می‌درخشد. کمی بیش از 3 درجه در سمت شمال غرب کیوان قرار دارد.
هفته سوم مهر
از شنبه 12 مهر تا جمعه 18 مهر
سه‌شنبه ماه کامل می‌شود و هفته‌ای مهتابی در پیش داریم. بنابراین خیلی نمی‌توان روی آسمانی پرستاره امید داشت. هرچند ساکنین شهرها، همیشه چنین وضعیتی را تجربه می‌کنند: محروم از دیدار آسمان پرستاره.
همنشینی ماه با کیوان در یکشنبه و با خوشه پروین در جمعه، از پدیده‌های ماه‌بازی این هفته است. برای کسانی که تلسکوپ مناسبی داشته باشند، پیدا کردن و ردگیری نپتون و سِرِس می‌تواند رصدهای جالبی باشد. البته اگر تاکنون این دو را نیافته‌اند.
ماه (مانگ):
7 صبح سه‌شنبه به وقت ایران ماه کامل می‌شود. بنابراین شب قبل آن یعنی دوشنبه‌شب می‌توان ماه را کامل دید. هرچند همان سه‌شنبه‌شب هم ماه به صورت کامل دیده خواهد شد. اگر اهل رصد پستی بلندی‌های ماه باشید، دو روز اول و آخر هفته را در اختیار دارید. و اگر به رصد رگه‌ها و بخش‌های نورانی ماه علاقه‌مند باشید، همین دوشنبه و سه‌شنبه زمان مناسبی هستند.
یکشنبه ماه در کنار سیاره‌های کیوان و نپتون است و پنجشنبه آن‌را همنشین با خوشه پروین خواهیم دید.
مشخصات ماه در این هفته:
شنبه 12 مهر: در آبریز (دَلو) ـ فاز: 92%
یکشنبه 13 مهر: در ماهی (حوت) ـ همنشین با زحل ـ فاز: 97%
دوشنبه 14 مهر: در ماهی (حوت) ـ ماه کامل ـ فاز: 99.8%
سه‌شنبه 15 مهر: در ماهی (حوت) ـ فاز: 99.3%
چهارشنبه 16 مهر: در بره (حَمَل) ـ فاز: 96%
پنجشنبه 17 مهر: در بره (حَمَل) ـ نزدیک خوشه پروین ـ فاز: 89%
جمعه 18 مهر: در گاو (ثور) ـ فاز: 81%
تیر (عُطارِد):
سیاره‌ی تیر با قدر منفی 0.3 در سنبله است. از هفته‌ی پیش که در آسمان شامگاهی است ولی متأسفانه به علت ارتفاع پایینش به راحتی دیده نمی‌شود. ادامه‌ی وضعیتی است که هفته پیش داشت.
نکته: تیر به مریخ نزدیک می‌شود.
ناهید (زهره):
با قدر 3.9- در هم‌اختر شیر (صورت فلکی اسد) است. آخر هفته وارد سنبله (دوشیزه) می‌شود. دو ساعت پیش از خورشید طلوع می‌کند و تا صبح درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان است.
بهرام (مریخ):
از قدر 1.5 در صورت فلکی میزان (هم‌اختر ترازو) است. مثل هفته‌ی گذشته ساعتی پس از غروب خورشید بر لبه‌ی افق دیده می‌شود.
مشتری (برجیس):
مشتری با قدر حدود 2.1- از میانه‌ی دوپیکر (جوزا) عبور کرده و رو به سرطان در حرکت است. آخر شب (نزدیک 12) طلوع می‌کند. تا قبل از طلوع ناهید، پرنورترین ستاره‌ی آسمان است.
کسانی که تلسکوپ دارند، حتا کوچک؛ رصد قمرهای گالیله‌ای آن فراموش نشود.
کیوان (زحل):
زحل از قدر حدود 0.6 در هم‌اختر ماهی (صورت فلکی حوت) قرار دارد. کمی قبل از غروب خورشید، طلوع می‌کند. اما برای رصد آن با تلسکوپ باید ساعتی از غروب خورشید بگذرد تا به ارتفاع مطلوبی برسد.
یکشنبه ماه در کنار زحل و نپتون است.
اورانوس:
با قدر 5.7 در صورت فلکی ثور (هم‌اختر گاو) است. این هفته حدود هشت شب به همراه خوشه پروین طلوع می‌کند.
نپتون:
نپتون در هم‌اختر ماهی (صورت فلکی حوت) با قدر 7.7 می‌درخشد. کمی بیش از 3 درجه با کیوان فاصله دارد.
هفته دوم مهر
از شنبه 5 مهر تا جمعه 11 مهر
در هفته‌ی دوم مهر همنشینی نزدیک ماه با قلب‌العقرب، تربیع اول ماه، رسیدن سرس به مقابله و موقعیت خوب برای رصد کهکشان آندرومدا؛ بخشی از سوژه‌هایی است که می‌تواند جستجوگران آسمان شب را سر به آسمان کند.
کهکشان آندرومدا (زن به زنجیر) M31:
در این هفته صورت فلکی آندرومدا در وضعیتی است که به هنگام نیمه‌شب به بالاترین ارتفاع خودش از افق می‌رسد. بنابراین اجرام آن و از جمله کهکشان آندرومدا هم به چنین ارتفاعی می‌رسند. چنین موقعیتی کمک می‌کند تا بتوانیم از انتهای شب به بعد، کهکشان را در ارتفاعی بالا و به دور از لایه‌های گرد و غبار محلی مشاهده کنیم.
از آسمان شهرهای بزرگ با آلودگی نوری زیاد، نمی‌توان چیز خاصی از آن دید. مگر در یک تلسکوپ قوی بخش مرکزی آن‌را کمی مه‌آلود بتوان دید. اما از آسمان شهرهای کوچک می‌توان با یک دوربین دوچشمی، نمای خوبی از کهکشان را دید.
در نهایت اگر در جایی باشیم که آلودگی نوری و هوایی وجود نداشته باشد (مثل روستاهای کوچک یا طبیعت) می‌توان هم با چشم غیرمسلح آن‌را تشخیص داد و هم با ابزارهای مختلف نماهای جذاب و زیبایی از آن مشاهده کرد.
زمین:
زمین از اعتدال پاییزی عبور کرد و خورشید وارد نیمکره‌ی جنوبی آسمان شده است. میل خورشید منفی است و روز به روز از ارتفاع خورشید به هنگام ظهر کم می‌شود. این روند تا انقلاب زمستانی یعنی شب چله ادامه دارد. همزمان با پایین آمدن خورشید، روزها کوتاهتر و دمای هوا سردتر می‌شود.
پیشنهاد رصدی: همچنان ثبت محل طلوع و غروب خورشید به صورت روزانه. یا حداقل پنج روز یکبار.
ماه (مانگ):
هلال ماه به هنگام غروب خورشید در ارتفاع کمی است (در عرض‌های جغرافیایی میانه مثل ایران). بنابراین نباید انتظار داشت در ابتدای این هفته ماه را خیلی بالا مشاهده کنیم.
غروب شنبه در همنشینی با قلب‌العقرب است. در جنوب آفریقا این همنشینی بسیار نزدیک است. دوشنبه به تربیع اولش نزدیک شده و تا انتهای هفته می‌توان آن‌را به صورت کوژ مشاهده کرد.
باکمک یک تلسکوپ کوچک، می‌توان هم در روشنای عصرگاهی و هم در تاریکی شبانه، صحنه‌های زیبایی از دهانه‌ها و رگه‌های ماه مشاهده کرد. برای رصد هدفمند ماه بهتر است سراغ نقشه‌ها یا اطلس‌هایی که عوارض سطح ماه را با دقت مشخص کرده‌اند برویم و هر شب تعدادی از دهانه‌های آن و دیگر عوارض سطحی‌اش را رصد کنیم.
مطلب مرتبط: ماه‌گردی‌های شبانه
مشخصات ماه در این هفته:
شنبه 5 مهر: همنشین با قلب‌العقرب ـ فاز: 28%
یکشنبه 6 مهر: در مارافسای ـ فاز: 37%
دوشنبه 7 مهر: در کماندار (قوس) ـ فاز: 46.5%
سه‌شنبه 8 مهر: در کماندار (قوس) ـ فاز: 56.4%
چهارشنبه 9 مهر: در مرز قوس و جَدی ـ فاز: 66%
پنجشنبه 10 مهر: در بزماهی (جَدی) ـ فاز: 76%
جمعه 11 مهر: در بزماهی (جَدی) ـ فاز: 84%
تیر (عُطارِد):
سیاره‌ی تیر با قدر حدود منفی 0.5 در سنبله است. وارد آسمان شامگاهی (عصرگاهی) شده اما دیدن آن ساده نیست. بدون تردید که از مناطق شهری نمی‌توان آن‌را دید. نیازمند مکانی است که افق غربی آن کاملا باز و بدون مانع باشد به همراه آسمانی صاف و شفاف.
جالب اینکه با رسیدن به پایان هفته و حتا ورود به هفته‌ی بعد، وضعیت رصدی آن چندان بهتر نخواهد شد، زیرا حرکت آن در این دوره طوری است که با زیاد شدن زاویه‌اش از خورشید، ارتفاع آن زیاد نمی‌شود. بنابراین شرایط رصدی‌اش همچنان سخت باقی می‌ماند. در هفته‌ی چهارم مهر که نزدیک مریخ می‌شود، راحت‌تر دیده خواهد شد.
ناهید (زهره):
با قدر 3.9- در هم‌اختر شیر (صورت فلکی اسد) می‌درخشد. طلوع آن 4 صبح است و درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان است.
حواسمان باشد که آرام آرام زاویه‌ی ناهید با خورشید کم می‌شود. بنابراین فاصله‌ی زمانی طلوع آن تا طلوع خورشید کوتاهتر شده و فرصت رصد آن در آسمان سحرگاهی را کم می‌کند.
بهرام (مریخ):
از قدر 1.5 در صورت فلکی سنبله (هم‌اختر دوشیزه) در حال نزدیک شدن به مرز هم‌اختر ترازو است. به هنگام غروب، ارتفاع خیلی کمی دارد و ساعتی پس از تاریک شدن هوا، غروب می‌کند. دیدن آن شاید از شهرهای بزرگ آسان نباشد. چه بسا ممکن هم نباشد.
مشتری (برجیس):
مشتری با قدر حدود 1.9- در دوپیکر (جوزا) است. اواخر شب نزدیک به ساعت 12 طلوع می‌کند و به راحتی هنگام سحر (قبل از سپیده‌دم) می‌توان آن‌را در شرق آسمان دید. کسانی که تلسکوپ ـ حتا کوچک ـ دارند از رصد دقیق قمرهایش غافل نشوند.
کیوان (زحل):
زحل از قدر حدود 0.6 در هم‌اختر ماهی (صورت فلکی حوت) مشغول حرکت بازگشتی است. این هفته وارد صورت‌فلکی دلو می‌شود. مقابله را رد کرده است و از همان ابتدای شب در سمت جنوب شرقی دیده می‌شود. حلقه‌ها از لبه دیده می‌شوند. تیتان در ابتدای هفته در غرب سیاره و در انتهای هفته به شرق سیاره می‌رسد. می‌توان در این هفته حرکت آن‌را از پشت سیاره مشاهده کرد.
کیوان و نپتون حدود 3 درجه با هم فاصله دارند.
اورانوس:
با قدر 5.9 در صورت فلکی ثور (هم‌اختر گاو) است. قبل از ساعت 9 شب طلوع می‌کند و به هنگام نیمه‌شب به ارتفاع خیلی خوبی برای رصد رسیده است.
نپتون:
نپتون در هم‌اختر ماهی (صورت فلکی حوت) با قدر 7.7 می‌درخشد. کمتر از 3 درجه در سمت شمال شرق کیوان قرار دارد.
هفته اول مهر
از شنبه 29 شهریور تا جمعه 4 مهر
هفته‌ای است پر واقعه: کیوان و نپتون به مقابله می‌رسند، خورشید می‌گیرد، ماه نو می‌شود و اعتدال پاییزی فرامی‌رسد.
خورشیدگرفت جزئی:
یکشنبه‌ی این هفته ماه جلوی قرص خورشید را می‌گیرد و یک خورشیدگرفت جزئی رقم می‌خورد. سایه و نیم‌سایه‌ی ماه بر بخش‌هایی نزدیک قطب جنوب می‌افتد. ساکنین نیوزلند بخت این‌را دارند که بتوانند این خورشیدگرفت را با گرفت حدود 76% مشاهده کنند. بیشترین تمرکز سایه‌ی ماه روی قطب جنوب است که انسانی آن‌جا ساکن نیست.
زمین:
دوشنبه‌ی این هفته خورشید در ساعت 21:50 از نقطه اعتدال پاییزی عبور می‌کند. به‌واقع زمین به اعتدال پاییزی می‌رسد. این نقطه، دقیقا در مقابل اعتدال بهاری و زمان تحویل سال خورشیدی است. طول روز و شب تقریبا با هم برابر هستند و در غروب روز دوشنبه خورشید دقیقا در غرب غروب و در صبح سه‌شنبه از شرق طلوع می‌کند.
پیشنهاد رصدی: طلوع و غروب خورشید را در دوشنبه و سه‌شنبه‌ی این هفته با دقت مشاهده کنید. با این رصد می‌توانید نقطه‌ی دقیق شرق و غرب محل زندگی یا کار خود را روی افق ببینید.
ماه (مانگ):
ماه نو (تولد ماه) به ساعت 23:25 یکشنبه 30 شهریور اتفاق می‌افتد، که همان زمان اوج خورشیدگرفت است. آخرین هلال صبحگاهی ماه در صبح روز یکشنبه ایجاد شده است اما به دلیل نازکی بسیار زیاد و جدایی زاویه‌ای کمی که از خورشید دارد، دیدن آن نیازمند ابزار قدرتمند و مهارت بالای رصدگر به همراه یک افق و آسمان ایده‌آل دارد. بنابراین می‌توان گفت آخرین هلال صبحگاهی را می‌توان در سحرگاه شنبه 29 شهریور به راحتی مشاهده کرد.
دیدن اولین هلال ماه‌نو در غروب دوشنبه هم بسیار مشکل است. هلال ضخامت بسیار کم دارد، از طرفی ارتفاع کم هلال به هنگام غروب خورشید هم باعث می‌شود نتوان بدون ابزار قدرتمند و داشتن شرایط ایده‌آل رصدی، آن‌را شکار کرد.
در غروب سه‌شنبه می‌توان هلال ماه را به‌راحتی در آسمان غروب مشاهده کرد. هرچند در همین شب هم به علت ارتفاع کمی که ماه دارد، ممکن است خیلی از مردم نتوانند آن‌را رصد کنند. حتا اگر غبار زیادی در آسمان باشد، همین غبار می‌تواند مانع از رسیدن نور هلال به ناظر باشد.
غروب چهارشنبه به نزدیکی مریخ می‌رسد، اما چندان با آن همنشین نیست.
موقعیت و فاز ماه در این هفته:
شنبه 29 شهریور: در شیر (اسد) ـ هلال صبحگاهی ـ فاز: 3%
یکشنبه 30 شهریور: در دوشیزه (سنبله) ـ ماه‌نو ـ فاز: 0%
دوشنبه 31 شهریور: در دوشیزه (سنبله) ـ اولین هلال (با ابزار قوی) ـ فاز: 0.6%
سه‌شنبه 1 مهر: در دوشیزه (سنبله) ـ رؤیت هلال (با چشم) ـ فاز: 3%
چهارشنبه 2 مهر: در دوشیزه (سنبله) ـ همنشین با مریخ ـ فاز: 7%
پنجشنبه 3 مهر: در ترازو (میزان) ـ فاز: 13%
جمعه 4 مهر: در ترازو (میزان) ـ فاز: 20%
تیر (عُطارِد):
از قدر حدود 1- در هم‌اختر دوشیزه (صورت فلکی سنبله) است و به‌تازگی مقارنه‌ی خارجی با خورشید را رد کرده است. وارد آسمان عصرگاهی شده است اما هنوز قابل دیدن نیست. شاید رصدگران ماهری که یک افق غربی باز و آسمانی تمیز داشته باشند بتوانند در آخر این هفته آن‌را حوالی محل غروب خورشید پیدا کنند. در هفته‌های بعد دیدن آن آسان خواهد شد.
ناهید (زهره):
از قدر 3.9- در هم‌اختر شیر (اسد) است صبح شنبه به نزدیکترین فاصله با قلب‌الاسد می‌رسد. زاویه‌اش از خورشید رو به کاهش است اما چندان محسوس نیست.
بهرام (مریخ):
از قدر 1.5 در سنبله (دوشیزه) است و در ابتدای شب در ارتفاع خیلی کمی از افق غربی قرار دارد. به همین دلیل دیدن آن ساده نیست. نیاز به افق باز، و آسمانی تمیز دارد. سه‌شنبه در مقارنه (همنشینی) با هلال ماه است.
مشتری (برجیس):
از قدر 2- در هم‌اختر دوپیکر است. نیمه‌شب طلوع می‌کند و تا زمانی که ناهید بالا نیامده، درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان است.
کیوان (زحل):
از قدر 0.6 در هم‌اختر ماهی (صورت فلکی حوت) است. یکشنبه به مقابله می‌رسد. در این حالت هم نزدیکترین فاصله از زمین را دارد و هم با غروب خورشید، طلوع می‌کند و تا صبح فردایش در آسمان دیده می‌شود.
حلقه از لبه دیده می‌شود و علاوه بر تیتان، چند قمر کم‌نورتر آن هم دیده می‌شوند که این‌ها حرکت‌های سریع‌تری دارند.
اورانوس:
از قدر 5.7 در هم‌اختر گاو (ثور) است. هنوز در نزدیکی خوشه پروین است و همین موجب دیده شدن آسان آن است، فقط نیاز به یک دوربین دوچشمی است تا بتوان در بین ستاره‌های آن‌را یافت.
نپتون:
از قدر 7.9 در ماهی (حوت) است. با تلسکوپ می‌توان آن‌را مشاهده کرد. سه‌شنبه‌ی این هفته به مقابله با خورشید می‌رسد. همراه با زحل است و هر در وضعیت مقابله، در بهترین شرایط رصدی هستند. هم در نزدیکترین فاصله از زمین هستند و هم تمام طول شب در آسمان دیده می‌شوند.
نویسنده: محمد همایونی
