ماه دوم و ترویج نگاهِ علمی داشتن!

فیلم زیر در مورد مشاهده احتمالی ماه دوم است که در آذرماه ۱۳۹۹ ضبط شده و به صورت موقت در یکی از صفحات اینستاگرام منتشر شد:

در این یادداشت به جزئیات مطرح شده در این فیلم و نکات مهم در خصوص آن‌ها می‌پردازیم.

از آن جهت که این ویدئو بعدن از صفحه مربوطه حذف شد، نام و نشانی آن صفحه حذف شده است.

شرح فیلم

فردی در حال ضبط ویدئو از ماه کامل است، مشخص است که دوربین را روی ماه زوم کرده و قرص ماه را نشان می‌دهد. به احتمال بسیار زیاد این فیلم توسط گوشی موبایل گرفته شده است.

به علت شدت بالای نور ماه ِ کامل، طبیعی است که جزئیاتی از سطح ماه دیده نشود؛ که نمی‌شود. سپس شخص فیلمبردار با جابه‌جایی اندک دوربین از ماه به سمت راست و پایین، توجه ما را به یک تصویر کم‌نور دایره‌ای در نزدیکی ماه جلب می‌کند؛ آن را نشان می‌دهد و از حضور آن بسیار متعجب است.

ایشان از دیدن این قرص کم‌نور شگفت زده شده و با حالتی مشکوک، سوال می‌کند که اگر آن ماه است، پس این چیست! در این صحنه یک ستاره هم مشاهده می‌شود که برای لحظه‌ای به آن اشاره می‌شود.

سپس در ویدئوی بعدی دوباره همین سوژه‌ها ثبت شده، و بیان می‌شود که یک ساعت بعد دوباره از ماه فیلم گرفته است و باز هم آن جسم مخفی را ثبت کرده و با دیدن آن، همان سوال و تعجب را مطرح می‌کند.

بررسی موضوع

همه آن‌هایی که با وسایل اپتیکی مانند دوربین‌های عکاسی و فیلمبرداری و دوربین‌های دوچشمی و تلسکوپ کار تخصصی کرده‌اند؛ بسیار زیاد با این پدیده یا مشابه آن مواجه شده‌اند. این افراد می‌دانند هنگامی که یک جسم بسیار درخشان در کادر تصویر قرار می‌گیرد، با توجه به قرارگیری آن در بخش‌های مختلف از کادر،‌ شاهد ایجاد تصویر دوم از آن هستند. ویژگی بارز این تصویر دوم، شدت بسیار کمتر نور آن نسبت به جسم اصلی است.

علت این پدیده هم برای همه سازندگان لنزها و عدسی‌های اپتیکی مشخص است و همه می‌دانند که تقریبن نمی‌توان از شرّ آن خلاص شد، چرا که عامل ایجاد آن بازتاب‌هایی است که در داخل عدسی‌های مختلفِ به کار رفته در لنز مورد استفاده ایجاد می‌شود.

این پدیده به علت انعکاس پرتوهای نور در لایه‌های مختلف ِ عدسی‌های به کار رفته در ساختار لنزها به وجود می‌آید. اثر آن بسیار جزئی و ناچیز است؛ ولی هنگامی که پرتوهای نور از یک منبع بسیار درخشان وارد لنز شوند، اثر این بازتاب‌های داخلی آشکار می‌شوند.

این بازتاب‌ها برای همه پرتوهای نوری که داخل یک لنز می‌شوند وجود دارند؛ ولی برای اجسام و سوژه‌های معمولی، شدت این پرتوهای بازتابی به قدری ضعیف است که قابل مشاهده و آشکارسازی نیستند. فقط برای اجسام پرنوری همچون خورشید، ماه یا لامپ‌ها این تصویر دوم که ناشی از آن بازتاب‌های داخلی است، آشکار می‌شوند.

به عکس بالا دقت کنید، دو ماه ِ بازتاب‌یافته از قرص ماه در آن تشکیل شده است. این عکس توسط یکی از علاقه‌مندان نجوم در شهرستان چادگان ثبت شده است. (مرداد 1402)

به راحتی می‌توان امتحان کرد

البته این پدیده فقط برای خورشید و ماه قابل مشاهده نیست، بلکه هر منبع نوری که خیلی درخشان باشد هم می‌تواند این اثر را به ما نشان دهد. بنابراین به راحتی می‌توانید با تصویربرداری از یک لامپ روشن، یا یک پروژکتور هم آن را مشاهده کنید.

برای این کار می‌توانید دوربین موبایل خود را به سمت یک لامپ روشن بگیرید و تصویر ِ بازتاب شده داخلی را در آن ببینید. اگر با دقت به آن تصویر دوم ِ کم نور نگاه کنید، می‌توانید شکل هندسی آن لامپ را هم در آن تشخیص دهید.

مثلا اگر لامپ شما حلقوی باشد، آن تصویر هم یک حلقه است. اگر نیم‌دایره باشد، تصویر دوم هم نیم‌دایره است. نکته جالب این‌که اگر یک جسم کدر را در مقابل بخشی از لامپ مورد آزمایش قرار دهیم، شکل آن جسم را هم در تصویر خواهیم دید. و در نهایت اگر با همان جسم کدر، جلوی لامپ را کامل بپوشانیم، آن تصویر دوم هم حذف خواهد شد.

همین تجربه‌های ساده، نشان می‌دهند که این تصویر دوم مشاهده شده، به علت اتفاقاتی است که در داخل ابزار نوری ما یعنی عدسی‌ها و لنزهای دوربین می‌افتند؛ نه به علت وجود یک جسم ناشناخته دیگر در فضای بیرون. در واقع با این آزمایش‌های ساده می‌توانیم مطمئن شویم که این پدیده مربوط به ابزار اپتیکی مورد استفاده است و ارتباطی به منبع نور ندارد.

دو نکته و نتیجه‌گیری

نکته اول این که این پدیده، می‌تواند با توجه به ساختار لنزهای مختلف، به صورت‌های متفاوتی ظاهر شود. در واقع این تصویرهای ثانویه در ابزارها و لنزهای مختلف به شکل و صورت‌های اندک متفاوتی مشاهده می‌شوند. در برخی ابزارها، حتا ممکن است بیش از یک تصویر ایجاد شود.

نکته دوم هم این‌که: بعضی مواقع وجود یک ذره یا نقطه ناخالصی، یا حباب بسیار ریز در داخل لنز یا یک لکه بسیا ریز روی لنز که ممکن است به چشم هم نیایند؛ می‌توانند موجب ایجاد تصویرهای ثانویه‌ی مشابه شوند.

نتیجه این‌که: چنین پدیده‌هایی به راحتی قابلیت آزمودن را دارند تا از منشأ و علت آن‌ها آگاه شویم، و مطمئن شویم که مربوط به یک جرم یا جسم در فضای خارج هستند یا مربوط به اتفاقاتی که داخل لنز‌ها و عدسی‌ها می‌افتند. و در ضمن اگر پدیده‌ای هم بود که قبلا مشاهده نشده است؛ نیاز به آزمایش و تکرار و بررسی دقیق هست تا به علت آن پی‌برد. نمی‌توان به راحتی و به سرعت یک نتیجه‌گیری کرد که مبنای علمی و منطقی نداشته باشد.

اکنون آگاه می‌شویم که آن قرص نورانی دومی که در ویدئوی مورد اشاره مشاهده می‌شود، فقط یک تصویر منعکس شده از قرص ماه است؛

نه ماه دومی در آسمان وجود دارد،

نه ارتباطی به اسرار و عجایب ماوراءی دارد و

نه مربوط به مخفی‌کاری‌های دولت‌هاست،

ارتباطی هم به بیگانگان فضایی و موجودات ماورائی ندارد.

پس بهتر است واقع‌گرا باشیم و تلاش کنیم طبیعت و پدیده‌های آن را همان‌گونه که هستند مشاهده کنیم؛ و با روش‌های ساده‌ای که می‌توان به کار گرفت ذهن خود را از اشتباهات محفوظ بداریم.

اهمیت آموزش و ترویج نجوم

متأسفانه در مورد برخی پدیده‌های نجوم، به علت نبودن دانش و تجربه کافی برای غیرمتخصصان، امکان مطرح کردن چنین بحث‌هایی بسیار زیاد است که به لطف وجود فضاهای ارتباط آنلاین هم به سرعت در همه جای دنیا منتشر می‌شود.

در کنار این انتشار، هر فردِ ناآگاه هم با توجه به ذهنیات خودش برداشتی غیرواقعی و غیرعلمی از آن پدیده می‌کند و با انتشار آن موجب پیچیده‌تر شدن آن موضوع ساده می‌شود. نمونه‌های کاملن بارز و آشکار آن را در نظراتی که کاربران و مردم برای این ویدئو گذاشته بودند، می‌توان دید.

نویسنده: محمد همایونی ـ به‌روزرسانی: 12 مرداد 1402