آسمان در این ماه ـ آبان 1404
آسمان در این ماه
معرفی مهم‌ترین رویدادهای رصدی ماه جاری به صورت هفتگی
دنباله‌دارهای SWAN و Lemmon را از اینجا بخوانید: کلیک (لمس) کنید.
صورت‌های فلکی ماه
همچنان صورت‌های مثلث تابستانه (شلیاق، عقاب و دجاجه) خودنمایی دارند. صورت‌های فلکی شاخص آبان، اسب بالدار، آندرومدا (زن به زنجیر)، برساوش، آبریز، قیفاووس، ذات‌الکرسی، حمل (بره)، ثور (گاو)، ارابه‌ران (ممسک‌العنان)، ماهی (حوت)، و جَدی (بزماهی). در لابه‌لای آن‌ها هم هم‌اختران کوچک و کم‌نور دلفین، روباهک، پاره‌اسب، چلپاسه (سوسمار) و مثلث هستند که دیدنشان نیازمند آسمانی پرستاره است، به دور از آلودگی نوری شهرهای بزرگ و کوچک.
یادآوری همیشگی: در هر ماه فهرستی از صورت‌های فلکی که ارائه می‌شود یا آن‌چه در نقشه ماهانه آسمان می‌آید؛ آن‌هایی است که در ساعت‌های بین 9 تا 11 شب در آسمان به راحتی دیده می‌شوند. وگرنه دیگر صورت‌های فلکی در انتهای شب یا نیمه‌شب به آسمان اضافه خواهند شد.
راحت‌ترین راه برای پیدا کردن صورت‌های فلکی، برنامک‌های قابل نصب روی گوشی‌های تلفن است. با توجه به نوع گوشی خود می‌توانید این برنامک‌ها را یافته و استفاده کنید. روش پایه و به عبارتی کلاسیک برای یافتن آن‌ها استفاده از نقشه‌های ماهانه‌ی آسمان شب است.
همانطور که در بالای نقشه‌ی زیر بیان شده، وضعیت صورت‌های فلکی (هم‌اختران) را در میانه‌ی آبان به ساعت 21 نشان می‌دهد. در ابتدای ماه یک ساعت دیرتر و در انتهای ماه یک ساعت زودتر این نقشه با آسمان مطابقت خواهد داشت. موقعیت سیاره‌های کیوان (زحل) و نپتون هم در هم‌اختر ماهی (صورت فلکی حوت) و سیاره‌ی کوتوله‌ی سرس با رنگ سبز مشخص شده است. هر سه در حرکت بازگشتی هستند. جابه‌جایی زحل و نپتون چندان قابل احساس نیست ولی سرس سریعتر جابه‌جا می شود. دقت کنید که نپتون و سرس با چشم دیده نمی‌شود.
روی نقشه زیر کلیک (لمس) کنید تا بتوانید آن‌را بزرگنمایی کنید:
اگر نحوه‌ی کاربرد نقشه‌های آسمان شب را نمی‌دانید به مقاله‌ی «راهنمای یافتن صورت‌های فلکی» مراجعه کنید و فیلم آموزشی مربوطه را مشاهده کنید.
ستاره‌های ویژه برای رصد
از این چند ستاره‌ی ویژه غافل نشویم که رصد کردنشان ارزش خاص دارد. در ماه گذشته معرفی شدند ولی همچنان قابل دیدن هستند. برخی را می‌توان با چشم غیرمسلح دید و دیدن برخی نیاز به دوربین دوچشمی یا تلسکوپی کوچک دارد:
گامای آندرومدا: یک دوگانه‌ی زیبای نارنجی و آبی است که همچون منقار دجاجه با یک تلسکوپ کوچک می‌توان آن دو را تفکیک کرد. اما همدم آبی، خودش دوگانه‌ای ظریفتر است که تفکیک آن نیازمند تلسکوپ بزرگتر از 10 اینچ است.
61ـ دجاجه: اولین ستاره‌ای که فاصله‌ی آن با روش اختلاف منظر اندازه‌گیری شد.
ستاره لعل: یک ابرغول قرمز که رنگ قرمز آن با هر ستاره‌ی قرمز رنگ دیگر متفاوت است. ابرغولی است که یک سر و گردن از ابط‌الجوزا بزرگتر است. این ستاره مو (حرف یونانی) قیفاووس است.
دلتای قیفاووس: سرسلسله‌ی متغیرهای تپنده در آسمان است. به راحتی در یکی از گوشه‌های چهارگوش قیفاووس یافت می‌شود. می‌توان برای رصد تغییرات نور آن برنامه رصدی مشخصی تدارک دید.
رأس‌الغول: یا بتای برساووش که نماینده‌ی دسته‌ی بزرگ متغیرهای گرفتی است. تغییرات نور این ستاره را هم می‌توان همزمان با رصد دلتای قیفاووس انجام داد.
گامای قیفاووس: اولین سیاره‌ی فراخورشیدی به گرد این ستاره در 1988 کشف شد، اما تأیید آن تا 2002 طول کشید.
51ـ اسب بالدار: ستاره‌ای همچون خورشید است که به عنوان اولین ستاره‌ی خورشیدمانند که سیاره‌ای به دور خود دارد معرفی می‌شود.
یوپسیلون آندرومدا: ستاره‌ای دوگانه است و اولین سامانه‌ی سیاره‌ای فراخورشیدی که در یک ستاره‌ی چندگانه کشف شده متعلق به این ستاره است.
اجرام غیرستاره‌ای
بارش شهابی
روزهای آغازین آبان هنوز می‌توان شهاب‌های بارش ثوری را دید که ممکن است تا حدود 12 آبان ادامه یابد. هرچند تعداد شهاب‌های خیلی کمی دارد اما چون شهاب‌هایش حرکت کند دارند و درخشان هستند، قابل توجه است. شهاب‌های ثور به‌جامانده از دنباله‌دار اِنکه هستند.
بارش اسدی حدود 26 آبان به اوج خود می‌رسد. در این سال‌ها تعداد شهاب‌هایش کم است. این شهاب‌ها به‌جامانده از دنباله‌دار تمپل ـ تاتل هستند. شهاب‌های سریعی هستند که ممکن است در پایان راه خود شعله‌ور شده و حتا به زمین هم برسند.
ماهواره‌ها
یکی از پدیده‌هایی که در دوره حاضر در آسمان دیده می‌شود، حرکت ماهواره‌ها در آسمان شب است. به ویژه این‌که در سال‌های اخیر تعداد آن‌ها به شدت افزایش یافته، به طوری که در هر لحظه که به آسمان بالای سرمان نگاه کنیم می‌توانیم چندتایی ماهواره در گوشه کنار آسمان بیابیم. ماهواره‌ها همچون ستاره‌های متحرک دیده می‌شوند (هواپیماها دارای چراغ چشمک‌زن هستند). ماهواره‌ها در روشنایی‌های مختلف دیده می‌شوند و به آرامی در بین ستارگان آسمان حرکت می‌کنند. بسته به مدارشان، ممکن است در میانه‌ی مسیرشان ناپدید شوند، چون وارد سایه زمین می‌شوند. هرچه آسمان ما پرستاره‌تر باشد، تعداد بیشتری از آن‌ها دیده می‌شوند.
برای دریافت اطلاعات دقیق از زمان و مسیر حرکت ماهواره‌ها در مکان خود، مراجعه به سایت heavens-above.com سودمند است. می‌توان از برنامک آن یا مشابه آن بر گوشی خود استفاده کرد. پرنورترین آن‌ها ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) است که روشنایی آن در مرتبه‌ی سیاره مشتری یا بیشتر است. در هفته اول آبان، عبور جالب توجهی از فراز ایران ندارد.
مطلب مرتبط: یک قطار ستاره
قطار ماهواره‌های استارلینک را در مطلب بالا بخوانید.
هفته چهارم آبان
هفته سوم آبان
هفته دوم آبان
هفته اول آبان
نویسنده: محمد همایونی
