همه‌ی سیاره‌ها با هم

اولین روزهای دی 1401 است. هلال ماه تازه به آسمان شامگاهی وارد شده است. از طرفی روزهای آغازین ماه قمری (جمادی‌الثانی) هم هست و ماه در این شب‌ها در همان ساعت یا ساعت‌های نخستین شب دیده می‌شود، سمت جنوب غربی یا جنوب آسمان. خیلی زود هم غروب می‌کند، چون ارتفاع کمی از افق دارد.

این دو هفته‌ی اول دی‌ماه علاوه بر خودنمایی ماه در ابتدای شب، شاهد نمایش زیبایی از سیاره‌ها در آسمان شب هستیم.

مشاهده همه‌ی سیاره‌ها با هم

اگر آسمانی تمیز و صاف داشته باشیم و به همراهش افق جنوب غربی باز و بدون مانعی (مثل آپارتمان و کوه و تپه) در افق ما را یاری کند، می‌توانیم همزمان همه‌ی سیاره‌های منظومه شمسی را در یک زمان در آسمان ببینیم.

هم پنج سیاره‌ای که با چشم غیرمسلح دیده می‌شوند: زهره، عطارد، زحل، مشتری و مریخ. و هم دو سیاره‌ی دورتری که دیدنشان نیاز به دوربین دوچشمی یا تلسکوپ دارد: نپتون و اورانوس.

اگر از سمت محل غروب خورشید (جنوب غربی) نگاه کنیم، ترتیب سیاره‌ها عبارتند از: زهره، عطارد که در قرمزی آسمان پس از غروب دیده می‌شوند (البته کمی سخت). زحل با فاصله قابل توجهی از آن دو و نورانیت کم قراد دارد. سپس با فاصله گرفتن از زحل، تقریبن در میانه‌ی آسمان (به سمت بالاسر) مشتری با نورانیت زیادش خودنمایی می‌کند. و در آخر هم مریخ را می‌بینیم که با فاصله زیادی از مشتری در سمت شرق آسمان با رنگ نارنجی‌اش می‌درخشد.

نپتون نرسیده به مشتری و نزدیک به آن است و اورانوس تقریبن در میانه‌ی فاصله‌ی مشتری تا مریخ. این دو را باید با یک دوربین دوچشمی بیابیم. اگر اقبال شما بلند باشد و جایی باشید که آسمان بسیار پرستاره باشد، می‌توان اورانوس را با چشم غیرمسلح هم مشاهده کرد. اما نپتون را نمی‌توان.

رصد در ابتدای شب

البته اگر بخواهیم در یک زمان همه‌ی هفت سیاره را ببینیم باید تا زهره (ناهید) و عطارد (تیر) غروب نکرده‌اند رصد کنیم.که در این زمان هم هنوز آسمان تاریک نشده و نور شفق در همه‌جای آسمان گسترده شده است. فقط هرچه به سمت مریخ نزدیک‌تر می‌شویم از شدت آن کاسته می‌شود.

چیزی که این وضعیت را زیباتر هم خواهد کرد، حضور ماه است. هلال ماه نو در شامگاه شنبه 3 دی‌ماه در کنار تیر و ناهید قرار داشت و صحنه‌ای زیبا را رقم زد. البته آسمان ما بارانی بود و نتوانستم این سه را ببینم. ماه در شب‌های بعد جابه‌جا می‌شود و یکی‌یکی به دیدار سیارات می‌رود. پس منتظر همنشینی ماه با زحل، مشتری و مریخ هم باید بود.

اما چرا دو شرط ِ ساعت ابتدایی شب و افق بدون مانع وجود دارد؟ چون زهره و عطارد را باید دقیقه‌هایی پس از غروب آفتاب و در روشنایی قرمزگون شفق در لبه‌ی افق جنوب غربی شکار کنیم. وقتی این دو سیاره به نزدیک افق برسند یا به پشت برج و بارویی برسند، از صحنه‌ی زیبای آسمان‌مان خارج خواهند شد.

دایرة‌البروج: مسیر حرکت ظاهری خورشید در بین ستارگان در مدت یک سال است. سیاره‌ها هم همیشه در نزدیکی آن دیده می‌شوند. بنابراین کمانی که از محل غروب خورشید تا مکان مریخ کشیده می‌شود و از کنار سیاره‌ها عبور می‌کند، مسیر دایرة‌البروج را به راحتی در این بخش از آسمان به ما نشان می‌دهد.

حواسمان باشد

چنین وضعیتی که سیاره‌ها، همگی در بخش کوچکی از آسمان به خط شوند که بتوان در یک لحظه همه را مشاهده کرد، پدیده‌ای ویژه و خیلی نادر نیست. معمولن هم هر دو یا سه سال یک‌بار اتفاق می‌افتد. اما به هرحال برای یک رصدگر یا شیفته‌ی آسمان شب، تجربه‌ای خاص و جالب است.

این پدیده هیچ اثری هم بر زمین و زمان و باد و باران و انسان و سرنوشت‌ها ندارد! فقط حالتی است که از دید ما بر روی زمین می‌توانیم سیاره‌ها را تقریبن در امتداد یک خط و همزمان مشاهده کنیم. و این هم‌زمانی و دیدار دسته‌جمعی‌شان است که صحنه را برای علاقه‌مندان نجوم جذاب و به‌یادماندنی می‌کند.

بی‌گمان برخی از عزیزانی که علاقه‌مند مباحث آسترولوژی و تأثیر سیاره‌ها بر زمین و انسان‌ها هستند، از گفته‌ی بالا ناخرسند می‌شوند، اما حقیقتی است ناگریز.

همه‌ی سیاره‌ها را دقیق‌تر ببینیم

دقیق‌تر به وضعیت کنونی سیاره‌ها در این دو هفته بپردازیم: ناهید و تیر زاویه‌ی اندکی با خورشید دارند. پس از غروب خورشید، باید اندکی صبر کنیم تا از شدت روشنایی سمت غروب کاسته شود و این دو خودنمایی کنند. تقریبن به هنگام اذان مغرب می‌توان آن‌ها را مشاهده کرد. البته همانطور که گفته شد باید آسمان تمیز و بدون غبار باشد و مانع زمینی مثل آپارتمان یا تپه و کوهی جلوی آن‌ها را نگرفته باشد. اگر یک دوربین دوچشمی هم داشته باشیم، به کمک آن سریع‌تر می‌توانیم آن‌ها را پیدا کنیم.

سیاره تیر (عطارد) در روزهای آغازین دی 1401 در بیشترین کشیدگی شرقی خودش قرار دارد و بهترین موقیعت رصدی خودش را در اختیار ما می‌گذارد. اما از ششم و هفتم دی به بعد شروع به بازگشت به سمت خورشید می‌کند و روز به روز وضعیت دیدنش سخت‌تر می‌شود. از روزهای سیزده یا چهارده دی تقریبن عطارد را از آسمان شامگاهی از دست خواهیم داد.

با این حساب، این وضعیت ویژه که می‌توان همه‌ی سیاره‌ها را در یک زمان در آسمان دید، تنها تا روزهای میانی دی‌ماه ادامه دارد. پس از آن عطارد از صحنه خارج می‌شود و جمع سیارات را ترک می‌کند.

اما ناهید (زهره) برعکس عطارد، در حال فاصله گرفتن از خورشید و ارتفاع گرفتن از افق است. بنابراین هرچه این روزها می‌گذرد، شرایط دیدن آن بهتر و راحت‌تر می‌شود. زهره را تا اوایل تابستان آینده در آسمان شامگاهی مشاهده خواهیم کرد.

سیاره‌های دیگر هم در صورت‌های فلکی خودشان به آرامی در حال جابه‌جا شدن هستند. همه‌ی آن‌ها را در این ماه در آسمان شبانه مشاهده می‌کنیم تا یکی‌یکی به مقارنه با خورشید برسند و پس از مدتی غیبت، وارد آسمان صبحگاهی شوند.

کیوان (زحل) از روزهای میانی بهمن به نزدیکی خورشید می‌رسد و از دید ما پنهان می‌شود. هرمز (مشتری) هم تا عید نوروز مهمان آسمان شامگاهی است. پس از آن به آرامی به مقارنه با خورشید می‌رود تا از دیدگان ما مخفی می‌شود.

این سیاره‌ها در زمستان امسال با جابه‌جایی‌هایی که دارند یکی‌یکی به دیدار با ناهید می‌رسند و می‌توانیم همنشینی (مقارنه) آن‌ها را با این سیاره‌ی پرنور و زیبای آسمان در ابتدای شب مشاهده کنیم. نپتون و اورانوس هم همین طورند، فقط چون دیدنشان نیاز به ابزار دارد، توجه کمتری به آن‌ها کردم.

آسمان را و زیبایی‌هایش را بیشتر و دقیق‌تر ببینیم و این جهان را مکانی زیباتر برای زندگی بیابیم.

اگر در یافتن سیاره‌ها مشکل داشتید، با من در تماس باشید.

محمد همایونی
4 دی 1401