چرا ستاره‌ها گِردند؟
علت کروی بودن ستاره‌ها چیست؟
ستارگان از درون ابرهای گاز و غبار که همان سحابی‌ها باشند، به‌وجود می‌آیند. یک ستاره هنگامی تشکیل می‌شود که بخشی از این ابر گاز و غبار در اثر نیروی گرانش خودش به سمت مرکز فروریزد. بررسی عامل فروریزش بخشی از یک سحابی باشد برای مطلبی دیگر.
بخشی از ابر که فرومی‌ریزد و متراکم می‌شود، می‌تواند به هر شکل نابسامانی باشد: یک شکل غیرکروی و نامتقارن. اما با ادامه یافتن تراکم آن تکه سحابی، در نهایت شکل کروی به خود خواهد گرفت. زیرا هرگونه برآمدگی در لایه‌های بیرونی آن، بر لایه‌های داخلی فشار وارد میکند و موجب فرورفتن آن به داخل می‌شود. این فشار از نیروی گرانشِ خود سحابی ایجاد می‌شود.
عامل اصلی و نیروی کلیدی در فشرده شدن ابر گاز و غبار و تشکیل ستاره، نیروی گرانش است. نیروی گرانش همیشه به سمت مرکز است و مقدار آن بسیار وابسته به فاصله از مرکز ستاره است. این نیرو میل دارد گرانش وارد به هر سطح از ستاره، در همه جهت‌ها با هم برابر باشد. و این اتفاق نمی‌افتد مگر این‌که فاصله‌ی لبه‌ی ستاره تا مرکز آن در همه‌ی جهت‌ها یکسان باشد. بنابراین نیروی گرانش فشار لازم را برای بخش‌هایی که در لایه‌های بیرونی برآمده باشند، ایجاد میکند و موجب می‌شود که به آرامی توده ابر متراکم شده شکل گرد به خود بگیرد و در انتها یک ستاره‌ی گرد متولد شود.
البته باید بدانیم در واقعیت ستارگان معمولا کروی کامل نیستند. زیرا بیشتر ستارگان می‌چرخند و این چرخش موجب ایجاد نیروی گریز از مرکز می‌شود. نیروی گریز از مرکز میل دارد ماده‌ی ستاره را به سمت بیرون سوق دهد. نتیجه این می‌شود که بخش استوایی ستاره، شعاع بیشتری نسبت به بخش‌های قطبی آن داشته باشد و ستاره شکلی بیضی‌گون به خود بگیرد. هرچه ستاره سریع‌تر بچرخد، حالت بیضی‌گون آن بیشتر خواهد بود.
ستاره‌ها از جنس گاز هستند، و این اثر چرخشی روی آن‌ها بسیار تأثیرگذار است. حتا زمین و سیاره‌های سنگی ـ خاکی هم که لایه‌های جامد و سنگی دارند، چنین شکل ناکروی برای خودشان ایجاد کرده اند.
نویسنده: محمد همایونی
اقتباس از کتاب A Question and Answer Guide to Astronomy (Pierre-Yves Bely, Carol Christian etc.)
