آسمان در این ماه ـ مرداد 1404
آسمان در این ماه
معرفی مهم‌ترین رویدادهای رصدی ماه جاری به صورت هفتگی
این مرداد علاوه بر معروفترین بارش شهابی سال که بارش برساوشی باشد، میزبان یکی از زیباترین همنشینی‌های سیاره‌ای هم هست: همنشینی (مقارنه) دو سیاره‌ی درخشان ناهید و مشتری در هفته سوم مرداد 1404 .
صورت‌های فلکی ماه
این ماه، صورت‌ها (هم‌اختران) دب‌اکبر، سنبله، عوّا (گاوران)، تاج شمالی همچنان به روشنی دیده می‌شوند، ولی در ابتدای شب. هم‌اختران دب‌اصغر، اژدها، جاثی، کلاغ و میزان کم‌نورتر هستند و دیدنشان به راحتی دسته‌ی اول نیست. این‌ها هم فقط در ساعت‌های ابتدایی شب در ارتفاع خوبی هستند.
صورت‌های فلکی شاخص این ماه عبارتند از: شلیاق، عقاب و دجاجه (که مثلث تابستانه را می‌سازند)، عقرب و قوس، قیفاووس و جَدی. در لابه‌لای آن‌ها هم هم‌اختران کوچک و کم‌نوری همچون سهم، دلفین، روباهک، پاره‌اسب و چلپاسه هستند که دیدنشان نیازمند آسمانی پرستاره است، به دور از آلودگی نوری شهرهای بزرگ و کوچک.
هم‌اختر (صورت فلکی) معروف تابستان یعنی کژدم (عقرب) در ابتدای شب به خط نیمروز (نصف‌النهار) رسیده است. بنابراین برای دیدن آن و رصد آنچه در آن است فرصت زیادی نیست.
هم‌اختران پاییزی همچون اسب بالدار و برساوش و زن به زنجیر (آندرومدا) در انتهای شب طلوع می‌کنند و می‌توان تا سحرگاه به رصدشان مشغول شد.
یادآوری همیشگی: در هر ماه فهرستی از صورت‌های فلکی که ارائه می‌شود، یا آنچه در نقشه ماهانه آسمان می‌آید؛ آن‌هایی است که در ساعت‌های بین 9 تا 11 شب در آسمان به راحتی دیده می‌شوند. وگرنه دیگر صورت‌های فلکی در انتهای شب یا نیمه‌شب به آسمان اضافه خواهند شد.
راحت‌ترین راه برای پیدا کردن صورت‌های فلکی، برنامک‌های قابل نصب روی گوشی‌های تلفن است. با توجه به نوع گوشی خود می‌توانید این برنامه‌ها را یافته و استفاده کنید. روش پایه و به عبارتی کلاسیک برای یافتن آن‌ها استفاده از نقشه‌های ماهانه‌ی آسمان شب است.
همانطور که در بالای نقشه‌ی زیر بیان شده، وضعیت صورت‌های فلکی (هم‌اختران) را در میانه‌ی مرداد به ساعت 22 نشان می‌دهد. در ابتدای ماه یک ساعت دیرتر و در انتهای ماه یک ساعت زودتر این نقشه با آسمان مطابقت خواهد داشت.
روی نقشه زیر کلیک (لمس) کنید تا بتوانید آن‌را بزرگنمایی کنید:
اگر نحوه‌ی کاربرد نقشه‌های آسمان شب را نمی‌دانید به مقاله‌ی «راهنمای یافتن صورت‌های فلکی» مراجعه کنید و فیلم آموزشی مربوطه را مشاهده کنید.
اجرام غیرستاره‌ای
یک تلسکوپ متوسط آماتوری با دهانه بین 4.5 تا 10 اینچ کمک می‌کند تا این اجرام که شامل کهکشان، خوشه ستاره‌ای و سحابی هست را ببینیم. طبیعی است که هرچه تلسکوپ بزرگتری داشته باشیم، می‌توان اجسام کم‌نورتر را بهتر دید. و برخی اجسام هم در تلسکوپ‌های کوچکتر دیده نخواهند شد.
هرچند دب‌اکبر و سنبله در این ماه زودتر غروب می‌کنند، اما می‌تواند برای رصدگران علاقه‌مند مقصد خوبی باشد. توصیه می‌کنم معرفی‌هایی که در ماه قبل (تیر) از کهکشان‌های این هم‌اختران بود مورد توجه قرار گیرند.
در هم‌اختران عقرب و کماندار که تعداد زیادی سحابی و خوشه‌ستاره‌ای قرار دارند که در آسمانی تاریک برخی‌شان با چشم برهنه هم قابل تشخیص هستند. خوشه‌های ستاره‌ای M4 و M6 و M7 و M80 و M62 از روشن‌ترین‌های عقرب هستند. چند خوشه‌ی فهرست NGC هم هستند که نورانیت کمتری دارند. عبارتند از: 6383 و 6416 و 6388 و 6124 و 6231 و 6268 و 6242 و 6281 .
در هم‌اختر کماندار (صورت فلکی قوس) هم تعداد زیادی از خوشه‌ها و سحابی‌هاست که برخی از روشن‌ترین‌شان عبارتند از: M22 خوشه‌ای کروی، M23 خوشه‌ای باز، M8 یا سحابی مرداب، M20 یا سحابی سه‌تکه و M17 یا سحابی اُمگا از معروفترین آن‌ها هستند. اما از فهرست مسیه (با پیشوند M) می‌توان به شماره‌های زیر هم اشاره کرد: 18 و 24 و 21 و 28 و 54 و 69 و 70 و 55 و 75
علاوه بر این‌ها خوشه‌های زیر هم در صورت‌های فلکی دیگر قابل مشاهده هستند: M3 (تازی‌ها)، M5 (مار)، M10 و M12 (مارافسای)، M13 و M92 (جاثی)، M53 (گیسوان برنیکه)، M68 (شجاع) از جمله خوشه‌های کروی است که در آسمان مرداد دیده می‌شوند. قدر ظاهری آن‌ها مناسب رصد با تلسکوپ‌های آماتوری است. بی‌گمان وقتی شارل مسیه توانسته در دو قرن پیش آن‌ها را ببیند، حتما ما با تلسکوپ‌های با کیفیت‌مان خواهیم توانست دید. البته در یک آسمان تاریک!
معروفترین خوشه کروی، خوشه جاثی یا M13 است. این خوشه در بین همه‌ی خوشه‌های نیمکره شمالی از همه پرنورتر است و دیدنش با تلسکوپ‌های متوسط راحتتر. صورت فلکی دجاجه (هم‌اختر قو یا صلیب شمالی) سرشار از اجرام غیرستاره‌ای است که معرفی‌شان باشد برای ماه بعد.
بارش شهابی
معروفترین بارش شهابی سال، بارش برساوشی در هفته سوم این ماه در انتظار ماست. اما یک بارش کوچک هم در ابتدای مرداد می‌تواند مورد توجه رصدگران باشد.
بارش دلتا دلوی: که کانون آن در نزدیکی ستاره دلتای دلو است. زمان اوج آن صبحگاه چهارشنبه 8 مرداد است. به هنگام اوج، ZHR حدود 25 دارد. بنابراین در شب ِ چهارشنبه می‌توان برای رصد شهاب‌های این بارش اقدام کرد. خوشبختانه ماه در ساعت‌های ابتدایی شب غروب می‌کند و در بقیه‌ی شب که دلو (آبریز) بالای افق آمده است دیگر نور ماه وجود ندارد.
بارش برساوشی: اوج این بارش معمولا 21 و 22 مرداد هر سال است. به معرفی رویدادهای هفته سوم که برسیم، توضیحات کامل اضافه خواهد شد. فقط بدانیم که متأسفانه امسال به هنگام اوج بارش برساوشی، مهتاب در تمام مدتی که می‌توان شهاب‌ها را دید آسمان را روشن می‌کند و شانس دیده شدن شهاب‌های کم‌نور را از ما خواهد گرفت.
ماهواره‌ها
یکی از پدیده‌هایی که در دوره حاضر در آسمان دیده می‌شود، حرکت ماهواره‌ها در آسمان شب است. به ویژه این‌که در سال‌های اخیر تعداد آن‌ها به شدت افزایش یافته، به طوری که در هر لحظه که به آسمان بالای سرمان نگاه کنیم می‌توانیم چندتایی ماهواره در گوشه کنار آسمان بیابیم. ماهواره‌ها همچون ستاره‌های متحرک دیده می‌شوند (هواپیماها دارای چراغ چشمک‌زن هستند). ماهواره‌ها در روشنایی‌های مختلف دیده می‌شوند و به آرامی در بین ستارگان آسمان حرکت می‌کنند. بسته به مدارشان، ممکن است در میانه‌ی مسیرشان ناپدید شوند، چون وارد سایه زمین می‌شوند. هرچه آسمان ما پرستاره‌تر باشد، تعداد بیشتری از آن‌ها دیده می‌شوند.
برای دریافت اطلاعات دقیق از زمان و مسیر حرکت ماهواره‌ها در مکان خود، مراجعه به سایت heavens-above.com سودمند است. می‌توان از برنامک آن یا مشابه آن بر گوشی خود استفاده کرد. پرنورترین آن‌ها ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) است که روشنایی آن در مرتبه‌ی سیاره مشتری یا بیشتر است. در هفته اول مرداد، عبورهای زیادی از فراز آسمان ایران دارد. سه‌تا از بهترین‌هایشان در زمان‌های زیر هستند: یکشنبه 5 مرداد از ساعت 20:20 . سه‌شنبه 7 مرداد از ساعت 20:20 . و چهارشنبه 8 مرداد از ساعت 19:31 . که آخری را بهتر می توان دید.
هفته چهارم مرداد
هفته سوم مرداد
هفته دوم مرداد
هفته اول مرداد
از شنبه 4 مرداد تا جمعه 10 مرداد
ماه تازه نو شده است و عصرهای این هفته هلال زیبای ماه در آسمان جولان می‌دهد. چه قبل از غروب خورشید و چه پس از آن تا ساعتی پس از غروب. به انتهای هفته که می‌رسیم ماه بزرگتر می‌شود و زمان بیشتری از شب را در آسمان خواهد بود.
ناهید به بالاترین ارتفاع خودش از افق شرقی در آسمان صبحگاهی می‌رسد. و یک بارش شهابی کم‌جمعیت هم به نام دلتا دلوی داریم.
زمین:
زمین دورترین فاصله‌اش از خورشید را رد کرده و در حال نزدیکتر شدن به خورشید است. (البته این نزدیک شدن عامل ایجاد گرماهای بی‌سابقه‌ی این روزها نیست.) روزها در حال کوتاه شدن است. این پدیده خودش را در طلوع دیرتر و غروب زودتر خورشید نشان می‌دهد.
پدیده‌ای دیگر که به راحتی قابل رصد است بررسی سایه‌ها به هنگام ظهر است. اگر با دقت به وضعیت سایه‌ی اجسام (به خصوص جسمی مشخص به عنوان شاخص) نگاه کنید، می‌بینیم که روز به روز طول سایه در حال افزایش است. یا اگر پنجره‌ای رو به جنوب داشته باشید، می‌بینیم که نور خورشید یواش یواش خودش را به داخل پنجره نزدیک می‌کند.
ماه (مانگ):
همانطور که در هفته‌ی پیش گفته شد، هلال ماه نو در غروب روز جمعه 3 مرداد در ایران قابل رؤیت بوده است. از شامگاه شنبه 4 مرداد می‌توان هلال ماه را به بلندی و بزرگی به هنگام غروب خورشید در آسمان غربی مشاهده کرد. اگر مشتاق رصد و پیگیری ماه باشیم، می‌توانیم از عصر و ساعاتی پیش از غروب خورشید، ماه را در آسمان بیابیم و حرکت و تغییراتش را در طول این هفته زیر نظر داشته باشیم.
دوشنبه به همجواری با مریخ می‌رسد. مریخ اما دیگر فروغ ماه‌های پیشین را ندارد. اگر آن‌را گم کرده باشیم، حضورش در این شب کنار ماه کمک می‌کند که دوباره بیابیمش. جمعه ماه به تربیع اول خواهد رسید.
موقعیت و فاز ماه در این هفته:
شنبه 4 مرداد: در شیر (اسد) ـ فاز: 4%
یکشنبه 5 مرداد: در شیر (اسد) ـ فاز: 9%
دوشنبه 6 مرداد: در شیر (اسد) ـ همنشین با مریخ ـ فاز: 16%
سه‌شنبه 7 مرداد: در دوشیزه (سنبله) ـ فاز: 24%
چهارشنبه 8 مرداد: در دوشیزه (سنبله) ـ فاز: 33%
پنجشنبه 9 مرداد: در دوشیزه (سنبله) ـ فاز: 42%
جمعه 10 مرداد: در ترازو (میزان) ـ فاز: 51%
تیر (عُطارِد):
در هم‌اختر خرچنگ (صورت فلکی سرطان) است. این هفته با خورشید مقارنه دارد. پس به هیچ وجه دیده نمی‌شود.
ناهید (زهره):
از قدر 4.1- در هم‌اختر گاو (ثور) است. در روزهای آخر هفته از ثور خارج شده و پس از عبور از بالا سر شکارچی وارد دوپیکر می‌شود. با درخشش بالا در شرق آسمان سحرگاهی دیده می‌شود. شنبه در بیشترین ارتفاع از افق شرقی به هنگام طلوع آفتاب می‌رسد. پس از این روز، ارتفاع آن رو به کاهش خواهد بود.
بهرام (مریخ):
از قدر 1.5 در هم‌اختر شیر (اسد) است و دوشنبه وارد سنبله می‌شود. روشنایی‌اش کمتر از گذشته شده به خصوص که در ارتفاع پایین است و فروغش کمتر شده. دوشنبه با ماه همنشین است.
مشتری (برجیس):
از قدر 1.9- در هم‌اختر دوپیکر است. دو ساعت پیش از خورشید طلوع می‌کند و می‌توان به راحتی آن‌را در سپیده‌ی صبحگاهی بر فراز افق شرقی مشاهده کرد.
کیوان (زحل):
از قدر 0.8 در هم‌اختر ماهی (صورت فلکی حوت) است. هرشب حدود 10 شب طلوع می‌کند و تا صبح می‌توان آن‌را رصد کرد. در رصد با تلسکوپی مناسب می‌توان حلقه‌ی آن و چند قمرش را دید. حلقه از لبه دیده می‌شود. دو هفته است وارد حرکت بازگشتی شده است.
اورانوس:
از قدر 5.8 در هم‌اختر گاو (ثور) است. فاصله‌ی زیادی با خوشه پروین ندارد. دیدن آن چون نور سپیده‌ی صبحگاهی وجود دارد، مشکل است.
نپتون:
از قدر 7.7 در ماهی (حوت) است. با تلسکوپ می‌توان آن‌را مشاهده کرد. به خصوص این‌که نزدیکی‌اش با کیوان باعث می‌شود بتوان آن‌را راحتتر پیدا کرد. در شمال زحل دیده می‌شود.
نویسنده: محمد همایونی
