آسمان در این ماه ـ خرداد 1404

آسمان در این ماه
معرفی مهم‌ترین رویدادهای رصدی ماه جاری به صورت هفتگی

صورت‌های فلکی ماه

به خرداد که وارد می‌شویم، دیگر خبری از صورت‌های زمستانی نیست. فقط دوپیکر، ارابه‌ران و سگ کوچک را می‌توان ساعتی پس از غروب خورشید مشاهده کرد.

این ماه، صورت‌ها (هم‌اختران) دب‌اکبر، سنبله، عوّا (گاوران)، اسد (شیر) و تاج شمالی به روشنی دیده می‌شوند. هم‌اختران دب‌اصغر، اژدها، تازی‌ها، جاثی، کلاغ و میزان کم‌نورتر هستند و دیدن‌شان به راحتی دسته‌ی اول نیست.

اسد (شیر) تقریبا تا انتهای شب دیده می‌شود و می‌توان کهکشان‌های موجود در آن‌را هم در شرایط خوب رصد کرد. سنبله و عوّا تا نیمه‌شب هستند. و دیگر صورت‌های فلکی را تا سحرگاه می‌توانیم در آسمان ببینیم.

به انتهای شب که می‌رسیم، آرام آرام صورت‌های فلکی تابستانی خودشان را نشان می‌دهند. و در عوض به سحرگاه که نزدیک می‌شویم، برخی از صورت‌های پاییزی در آسمان شرقی پدیدار شده‌اند.

یادآوری همیشگی: در هر ماه فهرستی از صورت‌های فلکی که ارائه می‌شود، یا آن‌چه در نقشه ماهانه آسمان می‌آید؛ آن‌هایی است که در ساعت‌های بین 8 تا 10 شب در آسمان به راحتی دیده می‌شوند. وگرنه دیگر صورت‌های فلکی در انتهای شب یا نیمه‌شب به آسمان اضافه خواهند شد.

راحت‌ترین راه برای پیدا کردن صورت‌های فلکی، برنامک‌های قابل نصب روی گوشی‌های تلفن است. با توجه به نوع گوشی خود می‌توانید این برنامه‌ها را یافته و استفاده کنید. روش پایه و به عبارتی کلاسیک برای یافتن آن‌ها استفاده از نقشه‌های ماهانه‌ی آسمان شب است. نقشه‌ای که در ادامه می‌بینیم، مخصوص ماه خرداد است. در این نقشه مکان سیاره‌هایی که در هفته دوم خرداد 1404 دیده می‌شوند بر آن افزوده شده است. که باتوجه به ساعت نقشه، فقط مریخ در آن دیده می‌شود.

همانطور که در بالای نقشه بیان شده، وضعیت صورت‌های فلکی (هم‌اختران) را در میانه‌ی خرداد به ساعت 22 نشان می‌دهد. در ابتدای ماه‌ یک ساعت دیرتر و در انتهای ماه یک ساعت زودتر این نقشه با آسمان مطابقت خواهد داشت.

روی نقشه زیر کلیک (لمس) کنید تا بتوانید آن‌را بزرگنمایی کنید:

اگر نحوه‌ی کاربرد نقشه‌های آسمان شب را نمی‌دانید به مقاله‌ی «راهنمای یافتن صورت‌های فلکی» مراجعه کنید و فیلم آموزشی مربوطه را مشاهده کنید.

اجرام غیرستاره‌ای

به انتهای بهار نزدیک می‌شویم. اما دب‌اکبر بخش زیادی از شب را در ارتفاع خوبی قرار دارد و می‌توانیم اجرام غیرستاره‌ای آن و پیرامونش را به خوبی شکار کنیم. یک تلسکوپ متوسط آماتوری با دهانه بین 4.5 تا 10 اینچ کمک می‌کند تا این اجرام که شامل کهکشان، خوشه ستاره‌ای و سحابی هست را ببینیم. طبیعی است که هرچه تلسکوپ بزرگتری داشته باشیم، می‌توان اجسام کم‌نورتر را بهتر دید. و برخی اجسام هم در تلسکوپ‌های کوچکتر دیده نخواهند شد.

کهکشان‌های این ماه:

کهکشان‌های گرداب (M51)، فرفره (M101)، M81 و M82 در دب‌اکبر هستند.

روشن‌ترین کهکشان‌های شیر (اسد) عبارتند از: M65، M66 و NGC3628 (کهکشان همبرگر) که این سه‌تا کنار هم‌اند و معروف به سه‌گانه‌ی شیر. سه کهکشان دیگر: M95 ، M96 و M105 هم به جمع کهکشان‌های روشن اسد افزوده می‌شوند.

در خرداد سنبله به موقعیت بهتری در آسمان رسیده است. حتما نام خوشه سنبله را بسیار شنیده‌اید. یکی از نزدیک‌ترین خوشه‌های کهکشانی که تعداد قابل توجهی از کهکشان‌های پرنورتر آن‌را می‌توان با تلسکوپ‌های آماتوری رصد کرد: M87 درخشان‌ترین و بزرگترین آن‌هاست. این خوشه کهکشانی در مرز سنبله و گیسوان برنیکه است. پس در این بخش آسمان می‌توان چندین لکه مه‌آلود را مشاهده کرد که اعضای خوشه سنبله هستند. M49 ، M60 ، M84 و M86 در این بخش آسمان هستند.

یکی از معروف‌ترین کهکشان‌ها به نام کلاه‌مکزیکی هم در سنبله است. اما در مرز با کلاغ (غراب). شماره‌ی آن M104 است و حالت کلاه‌مکزیکی بودن آن فقط در عکسبرداری‌های دقیق آشکار می‌شود. در تلسکوپ‌های آماتوری همچون لکه‌ای مه‌آلود دیده می‌شود.

خوشه‌های کروی: M3 (تازی‌ها)، M5 (مار)، M10 و M12 (مارافسای)، M13 و M92 (جاثی)، M53 (گیسوان برنیکه)، M68 (شجاع)  از جمله خوشه‌های کروی است که در آسمان خرداد دیده می‌شوند. قدر ظاهری آن‌ها مناسب رصد با تلسکوپ‌های آماتوری است. بالاخره وقتی شارل مسیه توانسته در دو قرن پیش آن‌ها را ببیند، حتما ما با تلسکوپ‌های با کیفیت‌مان خواهیم توانست دید. البته در یک آسمان تاریک!

اما معروف‌ترین خوشه کروی، خوشه جاثی یا M13‌ است. این خوشه در بین همه‌ی خوشه‌های نیمکره شمالی از همه پرنورتر است و دیدنش با تلسکوپ‌های متوسط راحت‌تر.

بارش شهابی

ماهواره‌ها

یکی از پدیده‌هایی که در دوره حاضر در آسمان دیده می‌شود، حرکت ماهواره‌ها در آسمان شب است. به ویژه این‌که در سال‌های اخیر تعداد آن‌ها به شدت افزایش یافته، به طوری که در هر لحظه که به آسمان بالای سرمان نگاه کنیم می‌توانیم چندتایی ماهواره در گوشه کنار آسمان بیابیم. ماهواره‌ها همچون ستاره‌های متحرک دیده می‌شوند (هواپیماها دارای چراغ چشمک‌زن هستند). ماهواره‌ها در روشنایی‌های مختلف دیده می‌شوند و به آرامی در بین ستارگان آسمان حرکت می‌کنند. بسته به مدارشان، ممکن است در میانه‌ی مسیرشان ناپدید شوند، چون وارد سایه زمین می‌شوند. هرچه آسمان ما پرستاره‌تر باشد، تعداد بیشتری از آن‌ها دیده می‌شوند.

برای دریافت اطلاعات دقیق از زمان و مسیر حرکت ماهواره‌ها در مکان خود، مراجعه به سایت heavens-above.com سودمند است. می‌توان از برنامک آن یا مشابه آن بر گوشی خود استفاده کرد.

پرنورترین آن‌ها ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) است که روشنایی آن در مرتبه‌ی سیاره مشتری یا بیشتر است. در هفته اول خرداد، شاید عبوری که ساعت 20:41 سه‌شنبه 6 خرداد دارد برای برخی چشمگیر باشد. اما در شامگاه جمعه 9 خرداد یک عبور بسیار درخشان از فراز بخش‌های مرکزی ایران دارد: از حدود 19:54 تا 20:02

هفته چهارم خرداد

هفته سوم خرداد

هفته دوم خرداد

از شنبه 10 خرداد تا جمعه 16 خرداد

زمین:

زمین نزدیک به انقلاب تابستانه است. بنابراین طول روزها به بیشترین مقدار خودش نزدیک می‌شود. تابش خورشید عمودی‌تر و گرمای هوا افزون‌تر می‌شود.

ماه (مانگ):

یکی از هفته‌های زیبا برای ماه است و به خصوص برای کسانی که بخواهند آن‌را با تلسکوپ رصد کنند. هلال آن نه باریک است و نه قرص آن کامل و پرنور. بنابراین می‌توان در همه‌ی شب‌های این هفته، به خوبی پستی‌بلندی‌ها و دهانه‌ها و و کوه‌های ماه را با تلسکوپی کوچک مشاهده کرد.

مطلب مرتبط: ماه‌گردی‌های شبانه

ماه در یکشنبه همنشین با مریخ است و در سه‌شنبه هم به تربیع اولش می‌رسد. هفته را هم در کنار ستاره‌ی سماک اعزل به پایان خواهد برد.

مشخصات ماه در این هفته:

شنبه 10 خرداد: در خرچنگ (سرطان) ـ فاز: 25%

یکشنبه 11 خرداد: در شیر (اسد) ـ همنشین با مریخ ـ فاز: 35%

دوشنبه 12 خرداد: در شیر (اسد) ـ فاز: 45%

سه‌شنبه 13 خرداد: در شیر (اسد) ـ تربیع اول ـ فاز: 55%

چهارشنبه 14 خرداد: در دوشیزه (سنبله) ـ فاز: 65%

پنجشنبه 15 خرداد: در دوشیزه (سنبله) ـ فاز: 74%

جمعه 16 خرداد: در دوشیزه (سنبله) ـ فاز: 82%

تیر (عُطارِد):

از قدر حدود 2- در ثور است. در ساعت‌های ابتدایی این هفته از مقارنه خارجی با خورشید خارج می‌شود و به آسمان شامگاهی وارد می‌شود. البته این هفته نمی‌توان آن‌را دید. در آخرین روز هفته به نزدیکی‌های مشتری رسیده است، اما همچنان پس از غروب خورشید ارتفاع بسیار کمی دارد و دیدنش تقریبا غیرممکن است.

ناهید (زهره):

در هم‌اختر ماهی (صورت فلکی حوت) با قدر 4.4- می‌درخشد. در این هفته به بیشترین کشیدگی غربی خود می‌رسد. یعنی بیشترین جدایی زاویه‌ای با خورشید را از سمت راست یا غرب آن به‌دست خواهد آورد.

اگر این روزها ناهید را با تلسکوپ و بزرگنمایی کافی مشاهده کنیم، به صورت نیمدایره است. مشابه تربیع دوم ماه.

 

بهرام (مریخ):

از قدر 1.2 در صورت فلکی اسد (هم‌اختر شیر) است. جابه‌جایی آن به سمت قلب شیر در این هفته‌های اخیر آشکار است. به محض تاریک شدن آسمان شب، در بخش غربی آسمان به رنگ نارنجی می‌درخشد. چند ساعتی در آسمان شامگاهی مهمان است و در انتهای شب غروب می‌کند.

مشتری (برجیس):

مشتری با قدر حدود 2- در ثور است. دیگر زمان چندانی برای دیدنش در اختیار نداریم. از آسمان‌های شهری که ساختمان‌های بلند و آسمان نه‌چندان تاریک دارند، دیگر نمی‌توان آن‌را دید. به محض غروب خورشید و تاریک شدن آسمان، مشتری نزدیک افق شده و به غروبش نزدیک می‌شود. اما اگر در مکانی باشید که موانعی در افق غربی نداشته باشید، می‌توانید آن‌را برای مدت کوتاهی (کمتر از یک ساعت) مشاهده کنید.

کیوان (زحل):

زحل از قدر حدود 1 در هم‌اختر ماهی قرار دارد. از حدود دو ساعت پیش از طلوع آفتاب می‌توان آن‌را در افق شرقی آسمان مشاهده کرد. کمی که ارتفاع بگیرد می‌توان با تلسکوپ حلقه و قمرهایش را با تلسکوپ مناسب دید. حلقه‌ها که هنوز از لبه دیده می‌شوند. قمرهایش این هفته چینش‌های جالبی به خود می‌گیرند. یک شب تجمعی پیرامون کیوان دارند و شبی دیگر همه به خط شده از هم دور.

کیوان و نپتون نزدیک هم هستند. در این هفته می‌توان آن‌دو را با ابزاری که میدان دید دو درجه‌ای داشته باشد، باهم دید.

در تصویر زیر، زحل و نپتون در کنار دو ستاره‌ی راهنما (27 و 29 حوت) دیده می‌شوند. دایره‌های قرمز میدان دید راهنما هستند. بزرگتر به قطر 2 درجه و کوچکتر به قطر 0.5 درجه است.

اورانوس:

با قدر 5.8 در صورت فلکی ثور (هم‌اختر گاو) است. به آسمان صبحگاهی وارد شده است، اما دیده نمی‌شود. زیرا وقتی طلوع می‌کند که آسمان شرق روشن به نور سپیده شده است. و با بالا آمدن آن نور صبحگاهی شدیدتر شده و دیدنش را ناممکن می‌کند. منتظر می‌مانیم تا هفته‌های بعد.

نپتون:

نپتون در هم‌اختر ماهی (صورت فلکی حوت) با قدر 7.7 می‌درخشد. البته که درخشش ناچیز است و نیاز به دوچشمی قوی یا تلسکوپ دارد. همانطور که در بخش زحل گفته شد، اگر با ابزاری که میدان دید حدود دو درجه داشته باشد، می‌توان زحل و نپتون را در یک قاب با هم مشاهده کرد.

هفته اول خرداد

از شنبه 3 خرداد تا جمعه 9 خرداد

این هفته با همنشینی زیبای ناهید با هلال ماه در سحرگاه شنبه آغاز می‌شود. غروب سه‌شنبه یک هلال ماه نو بسیار چالشی دارد و در غروب چهارشنبه هم شاهد همنشینی زیبای هلال ماه با مشتری هستیم. شاید در این هفته هم قطار ستاره‌های استارلینک را ببینیم.

مقاله مرتبط: یک قطار ستاره

زمین:

زمین به انقلاب تابستانه نزدیک می‌شود. بنابراین طول روزها به بیشترین مقدار خودش دارد نزدیک می‌شود. تابش خورشید عمودی‌تر و گرمای هوا افزون‌تر می‌شود.

ماه (مانگ):

در این هفته ماه دو همنشینی زیبا با دو سیاره‌ی پرنورتر آسمان دارد: سحرگاه شنبه با ناهید و غروب چهارشنبه با مشتری. آخرین هلال صبحگاهی را سحرگاه دوشنبه خواهیم دید. اگر افق شرقی باز و آسمانی صاف و بدون گرد و خاک داشته باشیم، هلالی بسیار زیباست.

هنگام ماه نو (مقارنه ماه با خورشید) صبحگاه سه‌شنبه است. در غروب این روز در افق شهرهای ایران بعید است که بتوان هلال بسیار باریک ماه را حتا با تلسکوپ‌های مناسب دید. اما در غروب چهارشنبه هلال بزرگ ماه به راحتی دیده می‌شود آن‌هم در کنار سیاره مشتری.

موقعیت و فاز ماه در این هفته:

شنبه 3 خرداد: در ماهی (حوت) ـ همنشین با ناهید ـ فاز: 13%

یکشنبه 4 خرداد: در بره (حَمَل) ـ فاز: 6%

دوشنبه 5 خرداد: در بره (حمل) ـ هلال صبحگاهی ـ فاز: 1.7%

سه‌شنبه 6 خرداد: در گاو (ثور) ـ ماه نو ـ فاز: 0.1%

چهارشنبه 7 خرداد: در گاو (ثور) ـ همنشین با مشتری ـ فاز: 3.4%

پنجشنبه 8 خرداد: در دوپیکر (جوزا) ـ فاز: 9%

جمعه 9 خرداد: در دوپیکر (جوزا) ـ فاز: 16%

تیر (عُطارِد):

در هم‌اختر گاو (صورت فلکی ثور) است و به مقارنه با خورشید نزدیک می‌شود. دیده نمی‌شود. شنبه همنشین با اورانوس است.

ناهید (زهره):

از قدر 4.5- در هم‌اختر ماهی (حوت) است. با درخشش بسیار بالا در شرق آسمان سحرگاهی دیده می‌شود. صبح شنبه با هلال ماه همنشین است. هفته آینده به بیشترین کشیدگی غربی خود می‌رسد.

بهرام (مریخ):

از قدر 1.2 در هم‌اختر خرچنگ (سرطان) است. در حال حرکت به سمت شیر است و در روزهای آینده وارد این هم‌اختر می‌شود.

مشتری (برجیس):

از قدر 1.9- در هم‌اختر گاو است. پس از غروب خورشید، بالاسر محل غروب خورشید قرار دارد. فرصت کمی در آسمان است و ساعتی پس از غروب آفتاب، او هم غروب می‌کند. روزهای پایانی حضور مشتری در آسمان شب است.

کیوان (زحل):

از قدر 1.1 در هم‌اختر ماهی است. نیمه‌شب طلوع می‌کند و تا صبح در سمت شرق آسمان دیده می‌شود. در رصد با تلسکوپی مناسب می‌توان حلقه‌ی آن و چند قمرش را دید. حلقه از لبه دیده می‌شود.

اورانوس:

از قدر 5.6 در هم‌اختر گاو (ثور) است. شنبه‌ی این هفته تیر از کنار آن می‌گذرد. اورانوس هم دیده نمی‌شود، چون زاویه‌ی کمی با خورشید دارد.

نپتون:

از قدر 7.8 در ماهی (حوت) است. با تلسکوپ می‌توان آن‌را مشاهده کرد. در این هفته و هفته بعد همنشین با کیوان است. سمت چپ کیوان قرار دارد.

نویسنده: محمد همایونی