پرورشگاه ستاره ای در تکشاخ
این تصویر رویایی از ناحیه‌ای ستاره‌ساز در صورت فلکی تکشاخ به نام R2تکشاخ، توسط تلسکوپ نقشه‌بردار VISTA و البته از دید فروسرخ آن تهیه شده است.
سحابی R2تکشاخ
R2تکشاخ که در فاصله ۲۷۰۰ سال نوری از ما قرار گرفته است یک سحابی پرورش ستاره است که در مجاورت با ستارگان جوان، داغ و سنگینی که آن را نورافشانی می‌کنند، چنین منظره زیبایی را خلق کرده است. این سحابی زیبا در دل یک ابر عظیم مولکولی و تاریک جای گرفته که این ابر عظیم سرشار از غبار و گازهای مولکولیِ میان ستاره‌ای است و همین غبارها و مولکول‌ها مانع دیدنِ مستقیم این سحابی زیبا در نور مرئی می‌شود. اما تلسکوپ VISTA با کمک دیدِ مادون قرمز خودش توانسته چنین منظره باشکوهی را از ورای آن ابرهای غباری برای ما آشکار کند.
نکته‌ای جالب این که R2تکشاخ را می‌توانیم در آسمان در مجاورت زایشگاه معروف ستاره‌ها یعنی سحابی بزرگ جبار ببینیم؛ البته با این تفاوت که ۲ برابر دورتر از سحابی جبار است!
ویدئوی زیر موقعیت این ناحیه ستاره ساز را در صورت فلکی تکشاخ و در سمت راست صورت فلکی جبار نشان می‌دهد:
در نور مرئی فقط می‌توان چند ستاره داغ و درخشانی را دید که با سحابی‌های بازتابی آبی رنگی احاطه شده‌اند. تعداد زیادی از ستارگان سنگینِ تازه متولد شده که در ورای لایه‌های نازک غبار میان ستاره‌ایِ آن ابر عظیم مولکولی قرار دارند را نمی‌توان دید، چرا که پرتوهای فرابنفش و مرئی آن‌ها توسط این لایه‌های غبار جذب می‌شوند. اما در تصویری که در نور فروسرخ (مادون قرمز) تهیه شده است می‌توانیم جزئیات زیادی از سحابی R2 مشاهده کنیم که حتی بخش‌های زیادی از آن ابر عظیم مولکولی را که همچون پرده‌ای نازک و البته غنی از ذرات غبار است؛ در سراسر تصویر مشاهده کنیم.
با توجه به میدان دید تلسکوپ VISTA و فاصله‌ای که این سحابی از ما دارد، پهنای این تصویر حدود ۸۰ سال نوری است. ذرات غبار در مقابل عبور نورهای مرئی و فرابنفش تیره و کدر هستند از طرفی بیشترین تابش ستارگان جوان هم در همین محدوده نور مرئی و فرابنفش است، لذا این ستاره‌ها از دید ما پنهان می‌شوند؛ ولی از دید دوربین فروسرخ VISTA که توان تفکیک فوق العاده‌ای هم دارد، مخفی نمی‌مانند. اغلب این ستاره‌ها سنگین و کمتر از ۱۰ میلیون سال عمر داردند!
قسمت مرکزی سحابی
R2 تکشاخ هسته مرکزیِ فشرده‌ای دارد که بیش از ۲ سال نوری وسعت ندارد. این قسمت مرکزی هم توسط ستاره‌های بسیار سنگین و جوانی محصور شده که همچون خوشه‌ای از منابع تابش‌های فروسرخ هستند. این ستاره‌های تازه متولد شده و سنگین هنوز توسط قرص غبارِ اولیه در اطرافشان احاطه شده‌اند.
این ناحیه در قسمت مرکزی تصویر قرار دارد، جایی که تجمع بیشتری از ستارگان را می‌توان با تمرکز دقیق‌تر مشاهده کرد. آن قسمت‌های قرمز و نارنجی مرکزی هم احتمالا تابش‌های برخواسته از هیدروژن‌های مولکولی در این ناحیه است.
بخش سمت راست این سحابیِ مرکزی که اتفاقا در نور مرئی درخشان‌تر از دیگر قسمت‌ها هم هست، سحابی بازتابی NGC2170 نام دارد که در سال ۱۷۸۴م توسط ویلیام هرشل کشف شد. این سحابی را با تلسکوپ‌های آماتوری می‌توان همچون ابری سفید در دریای تاریک آسمان غوطه‌ور دید. ولی در چنین دیدِ فروسرخ VISTA صدها ستاره تازه متولد شده را در اطراف آن مشاهده می‌کنیم.
اهمیت رصدهای فروسرخ
ستاره‌ها در فرآیندی که به طور معمول چندین میلیون سال طول می‌کشد، از داخل ابرهای عظیمی از گاز و غبار میان ستاره‌ای با ابعاد چند صد سال نوری شکل می‌گیرند. اما از آن‌جا که این ابرهای غباری نسبت به عبور نور مرئی تیره و کدر هستند، ولی پرتوهای فروسرخ و امواج رادیویی می‌توانند به راحتی از این پرده‌های تیره غبار عبور کنند. از این جهت رصدهای فروسرخی و رادیویی مشاهداتی کلیدی و حیاتی برای درک و فهم ما از مراحل اولیه تشکیل و تولد ستاره‌ها هستند.
تلسکوپ VISTA
VISTA یک تلسکوپ نقشه‌بردار آسمان است که با تصویربرداری‌های خود، هر شب حدود ۳۰۰ گیگابایت داده از آسمان تهیه میکند تا اطلاعات اولیه را برای بررسی‌های دقیق‌تر و موشکافانه برای تلسکوپ‌ها و رصدخانه‌های بزرگی همچون VLT و ALMA و در آینده برای E-ELT فراهم کند. این تلسکوپ در مجاورت تلسکوپ‌های رصدخانه VLT بر فراز کوه «سِرو پارانال» در کشور شیلی قرار دارد و متعلق به رصدخانه جنوبی اروپا (ESO) است. VISTA با آینه‌ای به قطر ۴/۱ متر ، مجهز به بزرگ‌ترین و دقیق‌ترین دوربین فروسرخ مستقر بر تلسکوپ است که با دقت ۶۷ مگاپیکسل، به پیمایش آسمان می‌پردازد.
اگر علاقه‌مند به یادگیری نجوم هستید، با شرکت در دوره‌های آنلاین و آفلاین آموزش نجوم از هر نقطه ایران و جهان؛ به سرعت خود را به جمع دانشجویان با انگیزه نجوم برسانید.
منبع: www.eso.org
تهیه و تنظیم: محمد همایونی
