ستاره‌های پیکرتراش
عکس نجومی هفته ـ 0007
با کلیک (لمس) بر عکس بالا می‌توانید آن‌را در اندازه اصلی مشاهده یا دانلود کنید.
ستاره‌های پیکرتراش، نام ستاره‌هایی است که در این قاب از عکسی که در بزرگداشت سی و پنج سالگی فعالیت تلسکوپ فضایی هابل منتشر شده‌است خودنمایی می‌کنند. این‌جا سحابی N 66 است که خوشه ستاره‌ای NGC 346 را احاطه کرده است. سحابی خوش‌تراشی که حاصل پیکرتراشی ماهرانه‌ی ستاره‌های داغ این خوشه ستاره‌ای است.
توصیف ساده‌ی عکس چنین است که یک خوشه ستاره‌ای درون یک سحابی قرار دارد. پس‌زمینه پر است از ابرهای نازک و آبی کمرنگ که در برخی قسمت‌ها ضخیم‌تر و صورتی‌تر هستند. این خوشه از ستاره‌های آبی درخشانی تشکیل شده که سحابی اطراف خود را روشن می‌کنند. کمان‌های بزرگی از گرد و غبار متراکم دور تا دور خوشه ستاره‌ای پیچیده‌اند و جلو و عقب ستاره‌های خوشه قرار گرفته‌اند. این کمان‌های غباری با تابش‌های ستاره‌های داغ خوشه فشرده شده‌اند. در ورای ابرهای سحابی، تعداد زیادی ستاره نارنجی دیده می‌شود.
خوشه NGC 346 و سحابی N 66 در ابرماژلانی کوچک به فاصله 200.000 سال نوری از ما قرار دارند؛ یکی از بزرگترین قمرهای کهکشانی راه‌شیری. ابر ماژلانی کوچک که کمی دورتر از همتای بزرگترش نسبت به ما قرار دارد، نسبت به دیگر کهکشان‌ها، عناصر سنگین کمتری دارد. به عبارت تخصصی اخترشناسان فراوانی فلزات آن کم است. از این‌رو می‌توان شرایط آن‌را شبیه به کهکشان‌های کیهان آغازین دانست. زمانی که هنوز نسل‌های ابتدایی ستارگان کهکشان به پایان عمرشان نرسیده بودند و فرصت لازم برای تولید عنصرهای سنگین‌تر از هلیوم فراهم نشده بود. از این جهت، مطالعه و کاوش در ابر ماژلانی کوچک برای ستاره‌شناس‌ها باارزش و مهم است.
تلسکوپ فضایی هابل در طول این سی و پنج سال بارها از این سحابی و خوشه ستاره‌ای زیبا عکس و داده ثبت کرده است. اما این عکس که جدیدترین عکس هابل از آن است، ویژگی خاصی دارد: حاصل ترکیب داده‌ها و تصویرهای جدیدی است که هابل در سه طول موج فروسرخ، مرئی و فرابنفش از این ناحیه ثبت کرده است. به همین رو جزئیات بیشتری نسبت به عکس‌های قبلی در خود دارد.
حساسیت و وضوح خارق‌العاده‌ی هابل، نقش کلیدی در آشکارسازی رازهای ستاره‌زایی در NGC 346 داشته است. پژوهشگران با استفاده از دو مجموعه داده که با فاصله‌ی ۱۱ ساله ثبت شده‌اند، حرکت ستارگان این خوشه را ردگیری کرده و دریافته‌اند که آن‌ها به‌سوی مرکز خوشه به‌صورت مارپیچ حرکت می‌کنند. ایشان کشف کرده‌اند که این حرکت مارپیچی ناشی از جریان گازی است که از بیرون به سمت درون خوشه وارد می‌شود و موجب تغذیه و تحریک فرآیند ستاره‌سازی در مرکز این ابر آشفته می‌شود.
وجود ستاره‌های جوان و داغ در خوشه NGC 346 باعث شده گازهای این منطقه به صورت یک ناحیه HII (اچ دو) بدرخشند. ناحیه‌های اچ دو توده‌های هیدروژنی از سحابی‌ها هستند که در اثر تابش‌های پرانرژی ستارگان داغ که از جنس پرتوهای فرابنفش هستند؛ داغ، یونیزه و تحریک می‌شوند و می‌توانند از خود نور تابش کنند. همان سحابی‌های نشری (تابشی). طیف رنگ‌های صورتی که در این سحابی و خوشه دیده می‌شود از تابش همین هیدروژن‌های یونیزه است که صحنه را بسیار چشم‌نواز کرده است.
پژوهش اخترشناسان نشان داده که در خوشه NGC 346 بیش از 2500 ستاره‌ی نوباوه (تازه متولد شده) وجود دارد. سنگین‌ترین آن‌ها که به رنگ آبی با درخشش بالا می‌فروزند، چندین برابر خورشید جرم دارند.
ابرهای صورتی و توده‌های غباری که به زیبایی پیرامون این خوشه را فراگرفته، گاز و غبارهای باقی‌مانده از سحابی نخستینی هستند که زایشگاه ستاره‌های این خوشه بوده‌اند. این ستاره‌های تازه به دوران رسیده‌اند که توانسته‌اند با درخشش پرتوان خود همچون مجسمه‌سازان چیره‌دست چنین ساختار زیبایی را در این انبوه گاز و غبار پیکرتراشی کنند.
بدانیم که تابش‌های شدید و بادهای ستاره‌ای قدرتمند این ستاره‌های جوان است که گاز و غبارهای به‌جا مانده از دوران ستاره‌زایی خود را این‌چنین هنرمندانه به بیرون فشرده‌اند تا چنین نقش زیبایی از حلقه‌ی گاز و غبار را پیرامون خود ساخته‌اند.
دو برش نزدیکتر و دقیقتر از این عکس:
نمای نزدیکتر بخشی از ستون‌های غباری پایین سحابی که توسط ستاره‌های داغ و سوزان پیکرتراش این‌چنین شکل‌دهی شده‌اند.
عکس زیر بزرگنمایی شده‌ی مرکز است از ستاره‌های خوشه به همراه بخش کوچکی از غبارهای فشرده شده‌ی سحابی.
منبع: esahubble.org
نویسنده: محمد همایونی
21 فروردین 1404
