ارتباط ستاره‌ها در یک صورت فلکی

یک نکته از کتاب علوم چهارم:

ارتباط ستاره‌ها در یک صورت فلکی

روز جمعه است، بعد از ناهار چشمم به کتاب‌های آقامرتضی افتاد. چهارم دبستان است. طبق علاقه شخصی، کتاب علوم را برداشتم. ورق زدن و مرور کتاب‌های علوم دانش‌آموزی همیشه لذت‌بخش است. همین علاقه هم بود که باعث شد چند سالی به همراه گروهی از دوستان عزیزم، در آن وادی فعالیت آموزشی کنم. چقدر لذت‌بخش و اثرگذار بود: زنبور دانا!

بگذریم …

در بین فصل‌های کتاب، فصلی با عنوان «آسمان در شب» توجه‌ام را جلب کرد! خوشحال شدم که به بخش نجومی کتاب رسیدم. از قبل می‌دانستم که دختر و پسرهای دبستانی، در برخی کتاب‌های علوم‌شان اندکی با نجوم و ستاره‌شناسی آشنا می‌شوند؛ ولی از جزئیات‌شان اطلاع نداشتم.

فصل کوتاه و مختصری است در کتاب چهارم. ولی همان هم دیدنش و خواندنش قشنگ و خاطره‌انگیز است. چند فعالیت عملی در این بخش قرار دارد که هر کدام مهم و آموزنده هستند. مشابه یکی از فعالیت‌های آن را در تمرین‌های عملی دوره آنلاین مبانی نجوم به دانشجویان آموزش می‌دهم؛ که فوق العاده مهم و اثرگذار است. این یکی بماند برای مطلبی و فرصتی دیگر.

یک فعالیت ارزنده

فعالیت اول آن در موضوع صورت‌های فلکی است. این که با ساختن یک کاردستی ساده، بتوانیم تجسم کنیم که چگونه ستاره‌ها در روی کره آسمان، تشکیل صورت‌های فلکی می‌دهند. این واقعیت که ستارگانی که یک صورت فلکی را می‌سازند، ارتباط فیزیکی با هم ندارند و در فاصله‌های بسیار متفاوتی از ما قرار دارند؛ و صرفا موقعیت فضایی ما در کهکشان و زاویه دید ِ ما نسبت به آن‌هاست که باعث می‌شود صورت‌های فلکی را با شکل‌های مختلف در ذهن خود تصور و تجسم کنیم؛ آگاهی بسیار مهمی است.

فعالیت خیلی ساده است، به راحتی می‌توانید آن را بسازید و به نکات آن دقت کنید. عکس کتاب در ادامه هست تا شما هم بتوانید آن را انجام دهید. حتما از ایده‌های خودتان برای ساخت آن استفاده کنید.

به نکته‌ای که در جدول آمده است دقت کنید:

این که اگر از زاویه‌های مختلف به آن نگاه کنیم، چه طرحی از ترکیب ستاره‌ها مشاهده می‌کنیم. فاصله‌های مختلفی که ستارگان از هم دارند را هم در ذهن‌تان مجسم کنید.

البته نکته مهم این است که فاصله‌ ستاره‌ها از همدیگر در مرتبه‌های چند سال نوری، ده‌ها و حتی صدها سال نوری است. این موضوع را با ساختاری که از وسیله ساخته شده مشاهده می‌کنید در ذهن‌تان تجسم کنید تا موقعیت واقعی ستاره‌هایی که در آسمان شب به شکل صورت‌های فلکی می‌بینیم؛ واقعی‌تر درک کنیم.

عکس زیر را از کتاب «راهنمای ماهانه آسمان شب» برای کمک به درک بهتر مطلب آورده‌ام. این کتاب توسط انتشارات گیتاشناسی با ترجمه استاد بزرگوار احمد دالکی چاپ و نشر شده است. در این عکس وضعیت ستاره‌های صورت فلکی ذات‌الکرسی به تصویر کشیده شده‌اند.

فاصله آن‌ها از ما در مقیاس درست، توسط خط‌های خط‌چین مشخص شده‌اند تا بتوانیم مکان واقعی آن‌ها را در فضا تجسم کنیم. اما چیزی که چشم ما از زمین می‌بیند و مغز ما آن را تحلیل و تصویر می‌کند، همان شکل دبلیومانند این صورت فلکی بر کره آسمان است.

بنابراین

بنابراین از این به بعد هنگامی که در آسمان شب به ستاره‌ها و صورت‌های فلکی نگاه می‌کنیم، دقیق‌تر و عمیق‌تر توجه کنیم: این که هر کدام از این نقطه‌های نورانی در فاصله‌هایی کاملا متفاوت، جدا از هم و بدون ارتباط خاصی با یکدیگر در فضای کهکشان قرار گرفته‌اند. و این شکل‌هایی که ما از ترکیب آن‌ها مشاهده می‌کنیم، کاملا تصادفی، قراردادی و باتوجه به زاویه دید ما نسبت آن‌هاست.

نویسنده: محمد همایونی
جمعه ۵ آذر ۱۴۰۰