آسمان در این ماه ـ شهریور 1404
آسمان در این ماه
معرفی مهم‌ترین رویدادهای رصدی ماه جاری به صورت هفتگی
برجسته‌ترین رویداد آسمانی این ماه، خسوف (ماه‌گرفتگی) کامل یکشنبه 16 شهریور است. در هفته سوم این ماه به آن می‌پردازیم.
صورت‌های فلکی ماه
هم‌اخترانی (صورت‌های فلکی) که یواش یواش باید با آن‌ها خداحافظی کنیم عبارتند از: دب‌اکبر، سنبله، عوّا (گاوران)، تاج شمالی، میزان و عقرب. این‌ها را در ابتدای شب می‌توان دید. دب‌اصغر، اژدها، جاثی و کلاغ که کم‌نورتر هستند هم در ابتدای شب دیده می‌شوند.
صورت‌های فلکی برجسته‌ای که در این ماه می‌توان دید عبارتند از: شلیاق، عقاب و دجاجه (که مثلث تابستانه را می‌سازند)، قوس، قیفاووس و جَدی (بزماهی). در لابه‌لای آن‌ها هم هم‌اختران کوچک و کم‌نور سهم (پیکان)، دلفین، روباهک، پاره‌اسب و چلپاسه هستند که دیدنشان نیازمند آسمانی پرستاره است، به دور از آلودگی نوری شهرهای بزرگ و کوچک.
هم‌اختران پاییزی همچون اسب بالدار و برساوش و زن به زنجیر (آندرومدا) و آبریز (دَلو) در انتهای شب به موقعیت مناسبی برای رصد رسیده‌اند.
یادآوری همیشگی: در هر ماه فهرستی از صورت‌های فلکی که ارائه می‌شود، یا آن‌چه در نقشه ماهانه آسمان می‌آید؛ آن‌هایی است که در ساعت‌های بین 9 تا 11 شب در آسمان به راحتی دیده می‌شوند. وگرنه دیگر صورت‌های فلکی در انتهای شب یا نیمه‌شب به آسمان اضافه خواهند شد.
راحت‌ترین راه برای پیدا کردن صورت‌های فلکی، برنامک‌های قابل نصب روی گوشی‌های تلفن است. با توجه به نوع گوشی خود می‌توانید این برنامه‌ها را یافته و استفاده کنید. روش پایه و به عبارتی کلاسیک برای یافتن آن‌ها استفاده از نقشه‌های ماهانه‌ی آسمان شب است.
همانطور که در بالای نقشه‌ی زیر بیان شده، وضعیت صورت‌های فلکی (هم‌اختران) را در میانه‌ی شهریور به ساعت 21 نشان می‌دهد. در ابتدای ماه یک ساعت دیرتر و در انتهای ماه یک ساعت زودتر این نقشه با آسمان مطابقت خواهد داشت.
روی نقشه زیر کلیک (لمس) کنید تا بتوانید آن‌را بزرگنمایی کنید:
اگر نحوه‌ی کاربرد نقشه‌های آسمان شب را نمی‌دانید به مقاله‌ی «راهنمای یافتن صورت‌های فلکی» مراجعه کنید و فیلم آموزشی مربوطه را مشاهده کنید.
اجرام غیرستاره‌ای
یکی از زیبایی‌های میان دجاجه و عقاب، خوشه‌ی چوبلباسی است. با چشم غیرمسلح به سختی مه‌آلود دیده می‌شود، اما با یک دوربین دوچشمی یا تلسکوپ کوچک می‌توان آن‌را دید. حتا در یک عکاسی با گوشی موبایل زیر یک آسمان پرستاره توانسته‌ام آن‌را ثبت کنم.
یک تلسکوپ متوسط آماتوری با دهانه بین 4.5 تا 10 اینچ کمک می‌کند تا اجرام غیرستاره‌ای که شامل کهکشان، خوشه ستاره‌ای و سحابی هست را ببینیم. طبیعی است که هرچه تلسکوپ بزرگتری داشته باشیم، می‌توان اجسام کم‌نورتر را بهتر دید. و برخی اجسام هم در تلسکوپ‌های کوچکتر دیده نخواهند شد.
در هم‌اختران عقرب و کماندار (قوس) تعداد زیادی سحابی و خوشه‌ستاره‌ای قرار دارند که در آسمانی تاریک برخی‌شان با چشم برهنه هم قابل تشخیص هستند. خوشه‌های ستاره‌ای M4 و M6 و M7 و M80 و M62 از روشن‌ترین‌های عقرب هستند. چند خوشه‌ی فهرست NGC هم هستند که نورانیت کمتری دارند. عبارتند از: 6383 و 6416 و 6388 و 6124 و 6231 و 6268 و 6242 و 6281 . ولی در این ماه فرصت کمی برای رصد آن‌چه در عقرب هست در اختیار داریم.
در هم‌اختر کماندار (صورت فلکی قوس) هم تعداد زیادی از خوشه‌ها و سحابی‌هاست که برخی از روشن‌ترین‌شان عبارتند از: M22 خوشه‌ای کروی، M23 خوشه‌ای باز، M8 یا سحابی مرداب، M20 یا سحابی سه‌تکه و M17 یا سحابی اُمگا از معروف‌ترین آن‌ها هستند. اما از فهرست مسیه (با پیشوند M) می‌توان به شماره‌های زیر هم اشاره کرد: 18 و 24 و 21 و 28 و 54 و 69 و 70 و 55 و 75
علاوه بر این‌ها خوشه‌های زیر هم در صورت‌های فلکی دیگر قابل مشاهده هستند: M3 (تازی‌ها)، M5 (مار)، M10 و M12 (مارافسای)، M13 و M92 (جاثی)، M53 (گیسوان برنیکه)، M68 (شجاع) از جمله خوشه‌های کروی است که در آسمان شهریور دیده می‌شوند. قدر ظاهری آن‌ها مناسب رصد با تلسکوپ‌های آماتوری است. بی‌گمان وقتی شارل مسیه توانسته در دو قرن پیش آن‌ها را ببیند، حتما ما با تلسکوپ‌های با کیفیت‌مان خواهیم توانست دید. البته در یک آسمان تاریک!
هنوز فرصت مناسبی داریم تا معروف‌ترین خوشه کروی، خوشه جاثی یا M13 را با یک تلسکوپ متوسط شکار کنیم.
صورت فلکی دجاجه (هم‌اختر قو یا صلیب شمالی) سرشار از اجرامی است که می‌تواند یک منجم آماتور علاقه‌مند را با یک ابزار کوچک مدت‌ها مشغول کند. سه ستاره‌ی دوگانه‌ی معروف که به زیبایی در تلسکوپ‌های کوچک دیده می‌شوند: منقار (بتای دجاجه) و اومیکرون1 و 61 دجاجه. این آخری اهمیت تاریخی بالای هم دارد زیرا نخستین ستاره‌ای است که فاصله‌اش با روش اختلاف منظر اندازه‌گیری شده است.
اگر یک دوربین دوچشمی داشته باشیم می‌توان با آن تعداد زیادی صحنه‌های چشمگیر و زیبا و پرستاره در دجاجه مشاهده کرد. همین تعداد زیاد ستاره را دیدن واقعا هیجان‌انگیز است. حتا می‌توان شکاف راه‌شیری که در دجاجه دیده می شود را تشخیص داد. اجرام مسیه شماره 29 و 39 را به همراه سحابی امریکای شمالی، می‌توان با دوچشمی قوی هم مشاهده کرد. البته کم‌نور. اگر تلسکوپی با میدان باز داشته باشیم بهتر دیده می‌شوند.
بارش شهابی
شهریور را بدون شهاب‌باران رصد می‌کنیم.
ماهواره‌ها
یکی از پدیده‌هایی که در دوره حاضر در آسمان دیده می‌شود، حرکت ماهواره‌ها در آسمان شب است. به ویژه این‌که در سال‌های اخیر تعداد آن‌ها به شدت افزایش یافته، به طوری که در هر لحظه که به آسمان بالای سرمان نگاه کنیم می‌توانیم چندتایی ماهواره در گوشه کنار آسمان بیابیم. ماهواره‌ها همچون ستاره‌های متحرک دیده می‌شوند (هواپیماها دارای چراغ چشمک‌زن هستند). ماهواره‌ها در روشنایی‌های مختلف دیده می‌شوند و به آرامی در بین ستارگان آسمان حرکت می‌کنند. بسته به مدارشان، ممکن است در میانه‌ی مسیرشان ناپدید شوند، چون وارد سایه زمین می‌شوند. هرچه آسمان ما پرستاره‌تر باشد، تعداد بیشتری از آن‌ها دیده می‌شوند.
برای دریافت اطلاعات دقیق از زمان و مسیر حرکت ماهواره‌ها در مکان خود، مراجعه به سایت heavens-above.com سودمند است. می‌توان از برنامک آن یا مشابه آن بر گوشی خود استفاده کرد.
پرنورترین آن‌ها ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) است که روشنایی آن در مرتبه‌ی سیاره مشتری یا بیشتر است. در هفته اول شهریور، عبور مناسبی از فراز ایران ندارد.
مطلب مرتبط: یک قطار ستاره
قطار ماهواره‌های استارلینک را در مطلب بالا بخوانید.
هفته چهارم شهریور
هفته سوم شهریور
هفته دوم شهریور
هفته اول شهریور
از شنبه 1 شهریور تا جمعه 7 شهریور
ماه‌نو، هلال ماه، همنشینی با مریخ و سماک‌اعزل و قرار گرفتن سیارکی در حالت مقابله، از جمله رویدادهای رصدی در اولین هفته از شهریور است.
زمین:
زمین به اعتدال پاییزی نزدیک می‌شود. روزها در حال کوتاه شدن و شب‌ها بلند شدن و سایه‌ها به هنگام ظهر رو به زیاد شدن هستند. و این‌ها نوید پایان تابستان و نزدیک شدن پاییز است. همه‌ی این‌ها در نیمکره‌ی جنوبی، در وضعیت برعکس است و ساکنین آن‌جا برای رسیدن بهار آماده می‌شوند.
سیارک 6 Hebe :
این سیارک از قدر 7.6 در هم‌اختر آبریز (صورت فلکی دَلو) در این هفته به موقعیت مقابله با خورشید می‌رسد. بنابراین می‌توان در مدت زمان مناسبی آن‌را در بالاترین ارتفاع از افق مشاهده کرد. دیدن آن نیازمند تلسکوپ 4 اینچ و بزرگتر از آن است. می‌توانید از نرم‌افزار استلاریوم یا استاری نایت برای یافتن دقیق آن کمک بگیرید.
ماه (مانگ):
ماه نو (تولد ماه) به ساعت 9:36 شنبه 1 شهریور اتفاق می‌افتد. در روز قبل آن آخرین هلال صبحگاهی به راحتی و بلندی دیده شد. ولی هلال ماه نو برای ماه ربیع‌الاول 1447 در غروب شنبه دیده نخواهد شد البته در ایران و کشورهای اطراف. زیرا در غروب این روز زمان کافی برای رشد هلال و فاصله‌ی کافی از خورشید سپری نشده است. در عوض هلال ماه در غروب روز یکشنبه 2 شهریور، با ضخامت زیاد دیده خواهد شد. خوشبختانه به علت ارتفاع کم هلال از افق، شائبه‌ی شب ِ دوم بودن هلال کمتر در بین مردم غیرمتخصص ایجاد می‌شود.
بنابراین در غروب یکشنبه هلال ماه نو به راحتی دیده می‌شود.
غروب سه‌شنبه در کنار مریخ قرار می‌گیرد. اما چون هر دو در ارتفاع کمی هستند، ممکن است خیلی از مردم حضور مریخ در کنارش را احساس نکنند. چهارشنبه به نزدیکی ستاره سِماک اَعزل می‌رسد. اگر ساکن در قطب جنوب (!) باشیم می‌توان اختفای این ستاره توسط ماه را دید.
موقعیت و فاز ماه در این هفته:
شنبه 1 شهریور: در شیر (اسد) ـ ماه‌نو ـ فاز: 0%
یکشنبه 2 شهریور: در شیر (اسد) ـ رؤیت هلال ماه‌نو ـ فاز: 2%
دوشنبه 3 شهریور: در دوشیزه (سنبله) ـ فاز: 6%
سه‌شنبه 4 شهریور: در دوشیزه (سنبله) ـ همنشین با مریخ ـ فاز: 11%
چهارشنبه 5 شهریور: در دوشیزه (سنبله) ـ کنار سماک اعزل ـ فاز: 18%
پنجشنبه 6 شهریور: در دوشیزه (سنبله) ـ فاز: 26%
جمعه 7 شهریور: در ترازو (میزان) ـ فاز: 35%
تیر (عُطارِد):
در هم‌اختر خرچنگ (صورت فلکی سرطان) است و به سرعت تا آخر هفته خودش را به شیر می‌رساند. هرچند از بیشترین ارتفاع و دورترین فاصله از خورشید گذشته است اما موقعیت رصدی مناسبی دارد. این هفته هم می‌توان ساعتی پیش از طلوع خورشید آن‌را به همراه مشتری و ناهید در یک خط مشاهده کرد. آن‌دو در ارتفاع بالا و تیر در نزدیکی افق.
ناهید (زهره):
از قدر 3.9- در هم‌اختر دوپیکر (جوزا) است و به سرعت وارد خرچنگ می‌شود. کمی پس از نیمه‌شب و بعد از مشتری طلوع می‌کند. درخشش آن بیش از هر ستاره و سیاره‌ای است. در این هفته بین مشتری و تیر دیده می‌شود.
بهرام (مریخ):
از قدر 1.5 در سنبله (دوشیزه) است و در ابتدای شب در ارتفاع خیلی کمی از افق غربی قرار دارد. به همین دلیل دیدن آن ساده نیست. نیاز به افق باز، و آسمانی تمیز دارد. سه‌شنبه در مقارنه (همنشینی) با هلال ماه است.
مشتری (برجیس):
از قدر 1.9- در هم‌اختر دوپیکر است. سه و نیم ساعت پیش از خورشید طلوع می‌کند و می‌توان به راحتی آن‌را در در نیمه‌شب و سحرگاه در آسمان شرقی مشاهده کرد. مشتری و ناهید در حال دورشدن از هم هستند و این جدایی سرعت هم می‌گیرد.
رصد قمرهای گالیله‌ای آن‌را فراموش نکنید. سحرگاه جمعه می‌توان ورود قمر آیو به سایه‌ی سیاره و پنهان شدن آن‌را مشاهده کرد. برای این‌کار باید از زمانی که مشتری طلوع می‌کند آن‌را زیرنظر داشت تا زمان فرورفتن آیو به سایه‌ی مشتری فرارسد.
کیوان (زحل):
از قدر 0.7 در هم‌اختر ماهی (صورت فلکی حوت) است. زحل و نپتون به مقابله با خورشید نزدیک می‌شوند و می‌توان ساعتی پس از شروع شب، طلوع آن‌ها را مشاهده کرد. اگر با تلسکوپی متوسط آن‌را هر شب رصد کنیم، می‌توانیم علاوه بر حلقه‌های زیبایش قمر تیتان را ببینم که از ابتدا تا انتهای این هفته از غرب به شرق سیاره جابه‌جا می‌شود.
حلقه از لبه دیده می‌شود و علاوه بر تیتان، چند قمر کم‌نورتر آن هم دیده می‌شوند که این‌ها حرکت‌های سریع‌تری دارند.
اورانوس:
از قدر 5.8 در هم‌اختر گاو (ثور) است. فاصله‌ی زیادی با خوشه پروین ندارد. دیدن آن ساده است، فقط نیاز به یک دوربین دوچشمی است تا بتوان در بین ستاره‌های آن‌را یافت.
نپتون:
از قدر 7.7 در ماهی (حوت) است. با تلسکوپ می‌توان آن‌را مشاهده کرد. به خصوص این‌که نزدیکی‌اش با کیوان باعث می‌شود بتوان آن‌را راحتتر پیدا کرد. به هنگام طلوع، در سمت چپ زحل است و وقتی نیمه‌شب بگذرد به بالای زحل رسیده است.
نویسنده: محمد همایونی
