هم‌خطی سیاره‌ها (رژه سیارات)
عکس بالا شبیه‌سازی هم‌خطی سیاره‌ها در سحرگاه 14 خرداد 1403 از نیمکره شمالی زمین است.
اگر افق شرقیِ باز و بدون مانعی داشته باشیم و حاضر باشیم سحرخیزی در خرداد را تجربه کنیم (بیدار شدن از حدود اذان صبح) که برای ایران حدود 3 و نیم صبح است! می‌توانیم یکی‌یکی طلوع سیاره‌ها را از نیمه‌شب مشاهده کنیم و در آخر، دقیقه‌هایی قبل از طلوع خورشید، هنگامی که نور صبحگاهی ِ فلق آسمان را روشن و نارنجی کرده است، شش سیاره را به‌تقریب در یک خط راست مشاهده کنیم.
این پدیده‌ای است زیبا و دیدنی که در سحرگاه دوشنبه 14 خرداد 1403 اتفاق می‌افتد. اگر افق شرقی‌مان باز باشد می‌توانیم اندک زمانی قبل از طلوع آفتاب شش سیاره را در آسمان و تقریبن در یک خط راست مشاهده کنیم. به‌ترتیب از راست به چپ عبارتند از: زحل، نپتون، مریخ، اورانوس، تیر و مشتری (البته در نیمکره شمالی). ماه هم در این روز نزدیک مریخ است.
می‌دانیم که نپتون و اورانوس را نمی‌توان با چشم برهنه (غیرمسلح) دید و به تلسکوپ نیاز است. دیدن عطارد و مشتری هم چون به لبه‌ی افق نزدیک هستند، کمی مشکل است. متأسفانه سیاره زهره هم در این هم‌خطی نیست، زیرا به مقارنه با خورشید بسیار نزدیک شده و از دید ما پنهان است.
همانطور که در عکس بالا (که یک شبیه‌سازی است) می‌بینیم بالاترین سیاره، زحل است و بعد از آن مریخ. این دو نیمه‌شب طلوع کرده‌اند و ساعتی قبل از طلوع خورشید که هنوز آسمان کاملن تاریک است به‌راحتی دیده می‌شوند. در بین این دو نپتون قرار دارد که دیدنش نیازمند تلسکوپ است. اورانوس هنگامی طلوع می‌کند که از اذان صبح گذشته و سپیده صبحگاهی به‌آرامی در حال روشن کردن سمت شرقی آسمان است. با گذشت زمان و روشن‌تر شدن آسمان، ابتدا تیر (عطارد) طلوع می‌کند و در آخر هم مشتری. مشتری از همه پرنورتر است اما چون در روشنیِ به‌نسبت زیاد فلق قرار دارد و نزدیک لبه افق است، این نوارنیت زیادش چندان جلوه ندارد. بنابراین دیدن سه‌تای دوم کمی مشکل است چون هم آسمان روشن شده و هم ارتفاع آن‌ها کم است. اورانوس که حتمن به ابزار نیاز دارد و تیر و مشتری را هم به شرطی که افق شرقی باز و بدون مانع داشته باشیم، دیده خواهند شد.
هم‌خطی سیاره‌ها یا عبارتی که این‌بار بیشتر در فضای مجازی و رسانه‌های اینترنتی رواج یافت: «رژه سیارات» پدیده‌ای خاص و اثرگذار نیست. بلکه صرفن حالتی است که از وضعیت نسبی سیاره‌ها و زاویه دیدی که ما از زمین نسبت به آن‌ها داریم مشاهده می‌شود. از نظر علمی نه تأثیری بر زمین دارد و نه بر زندگی انسان‌ها و موجودات روی زمین. هرچند که می‌دانیم دوستان معتقد به آسترولوژی و طالع‌بینی خیلی مشتاقند از این پدیده برای گسترش اعتقادات خود بسیار بهره برند.
اگر می‌خواهید وضعیت واقعی سیاره‌ها را در مدارهایشان نسبت به خورشید مشاهده کنید این‌جا را کلیک کنید. که وقتی مشاهده کردید می‌بینید از نظر واقعی هیچکدام در یک خط قرار ندارند! بلکه فقط از زاویه دید ما بر روی زمین است که چنین دیده می‌شود. تازه باید دقت کنیم که این رژه سیارات یا هم‌خطی آن‌ها هم دقیق ِ دقیق بر یک خط راست نیست. یعنی اگر اولی و آخری (زحل و مشتری) را با یک خط به هم وصل کنیم، بقیه کمی بالا یا پایین این خط دیده می‌شوند.
موقعیت واقعی سیاره‌ها در مدارهایشان به دور خورشید
این تصویرسازی که هنرمندانه توسط آقای محمدصادق فغان‌پور ساخته شده است وضعیت سیاره‌ها را در مدارهایشان در میانه خرداد 1403 نشان می‌دهد. هنگامی که آن‌ها را از کره زمین به صورت هم‌راستا یا هم‌خط مشاهده می‌کنیم.
امتیاز تصویر از ایشان است و تصویرهای بیشتر را در این‌جا مشاهده کنید.
توصیه می‌کنم اگر برایتان امکان‌پذیر است ساعتی قبل از طلوع آفتاب در مکانی مناسب قرار گیرید و این هم‌خطی را مشاهده کنید و از دیدنش لذت برید. بدون داشتن تلسکوپ حداقل می‌توان زحل، مریخ، تیر و مشتری را دید.
و مورد آخر این‌که این هم‌خطی تقریبی (رژه سیارات) در 14 خرداد 1403 به بیشترین مقدار خودش می‌رسد. یکی‌دو روز قبل و بعد 14 خرداد هم این هم‌خطی تقریبی دیده می‌شود. پس اگر سحرگاه این روز نتوانستید، ناامید نشوید و روز بعدش تلاش کنید.
راهنمایی: اگر با سیاره‌ها در آسمان شب آشنا نیستید، می‌توانید از برنامه‌های نجومی قابل نصب بر روی گوشی کمک بگیرید. همچون: Star Walk 2 و Stellarium و Sky Tonight .
منتظر هستم که اگر در روزهای آینده عکس‌های خوب و زیبا توسط رصدگران و عکاسان آسمان شب از این هم‌خطی تهیه شد، در ادامه قرار دهم تا بیشتر از این رژه سیارات لذت بریم.
محمد همایونی
12 خرداد 1403
