وضعیت رویت‌پذیری هلال شوال
به نام خدا
باز هم به پایان ماه مبارک رمضان نزدیک می‌شویم.
و شور و هیجان دیدن هلال و اثبات عید فطر در سراسر کشورهای اسلامی، جاری می‌شود.
یک هیجان مقطعی که چند روز پس از آن دیگر هیچ خبری از آن نخواهد بود.
البته بماند که هلال این ماهی که در پیش رو داریم، چالش برانگیز است و می‌تواند موجب اختلاف در اثبات عید فطر شود.
آن هم از آن جهت که این هلال در کشور ایران، مشخصاتی دارد که دیدن آن را با تلسکوپ و بدون تلسکوپ به چالش می‌کشد و از آن جهت که فتوای مراجع در این مورد دارای اختلاف است؛ پس طبیعی است که منتظر اختلافاتی در اثبات عید فطر امسال باشیم.
حالا خدا به خیر کند!!
این خدا به خیر کند! را برای خودم و دوستان نجومی‌ام گفتم که در چنین مواقعی مرکز هجوم سوالات فراوان از افراد مختلف می‌شویم که پس شماها چه کار می‌کنید! چرا دوباره اختلاف و …. .
پیش‌بینی رویت‌پذیری هلال
اتفاقی که افتاده این است (البته هنوز که نیفتاده، ولی می‌افتد!) مشخصات هلال ماه در شامگاه روز ۲۹ ماه رمضان یعنی شنبه ۳ خرداد، در ایران به گونه‌ای است که با توجه به تجربه‌های رصدی گذشته و براساس معیارهای رویت‌پذیری هلال ماه توسط چشم غیرمسلح و ابزار مناسب؛ دیده شدن هلال با مشکلاتی مواجه خواهد شد.
معیارهای رویت‌پذیری، یک سری ضوابط و ملاک‌هایی هستند که توسط متخصصین مختلف بر مبنای رصدهای بسیاری که در سراسر جهان، آن هم در شرایط مختلف انجام شده است، ساخته شده‌اند و پیش‌بینی می‌کنند که وضعیت دیده شدن یا نشدن یک هلال خاص در یک مکان خاص به چه صورتی خواهد بود. البته وجود اختلافاتی جزئی در بین این معیارها کاملا طبیعی است.
حالا بیاییم سراغ این هلال مورد نظرمان؛ یعنی در غروب روز شنبه ۳ خرداد ۱۳۹۹ هلال ماه در افق ایران به چه صورتی قابل دیدن خواهد بود.
این بررسی در گام اول براساس امکان رویت توسط چشم یا ابزار مشخص می‌شود:
- رویت با چشم غیرمسلح: برخی معیارها بیان می‌کنند احتمال دارد در شرایط رصدی ایده‌آل بتوان در مناطق غرب و جنوب غربی ایران، این هلال را با چشم غیرمسلح دید. برخی دیگر هم این احتمال را بعید دانسته و پیش‌بینی می‌کنند حتما به دوربین دوچشمی برای دیدن هلال نیاز است. ولی بخش قابل اطمینان این است که همان احتمال دیده شدن با چشم در ایران هم، تحت شرایط خیلی خوب جوّی و تیزبینی رصدگر محتمل است.
به عبارتی دیده شدن یا دیده نشدن این هلال یک چالش و فرصن خیلی خوب برای تصحیح معیارهای رویت‌پذیری هلال به وسیله چشم غیرمسلح خواهد بود. و همین موضوع بر اهمیت علمی نتایج رصدی این هلال می‌افزاید.
- رویت با کمک دوربین یا تلسکوپ: همه‌ی معیارها این طور بیان می‌کنند که این هلال را در ایران با قطعیت می‌توان توسط دوربین دوچشمی مناسب یا تلسکوپ مشاهده کرد. فقط با توجه به مکان (یعنی در چه شهری یا منطقه‌ای از ایران باشیم) نوع و قدرت ابزار یا آسانی و سختی رویت، می‌تواند متفاوت باشد.
اثر مکان رصدگر هم به این صورت است که هر چه از قسمت شمال شرقی ایران به سمت جنوب و جنوب غربی جابه‌جا شویم، شرایط رویت بهتر و دیدن هلال آسان‌تر خواهد بود؛ البته به کمک ابزار.
خب این از یک مرور کلی بر پیش‌بینی رویت‌پذیری این هلال با توجه به معیارهای علمی در رویت هلال.
همانطور که گفته شد، کاملا مشخص است امکان دیدن هلال توسط دوربین دوچشمی و تلسکوپ، قطعی است مگر آن‌که ابر یا گرد و خاک همه جای ایران را فرابگیرد! و امکان دیدن آن توسط چشم غیرمسلح هم بسیار ضعیف است، هرچند دیدن آن در مکانی با شرایط رصدی ایده‌آل توسط یک رصدگر تیزبین و ماهر، چندان بعید نخواهد بود.
بنابراین می‌توان پیش‌بینی کرد که چندین گزارش از نقاط مختلف ایران به دست آید که توانسته‌اند با کمک دوربین و تلسکوپ، هلال را مشاهده کنند. که مطمئنا تعداد این گزارش‌های موفق، کاملا به شرایط جوّی و وضعیت آب و هوای مکان رصدگران وابسته خواهد بود. ولی این‌که آیا در این بین گزارش‌های موفق و قابل اعتمادی که حکایت از رصد و مشاهده‌ی هلال توسط چشم غیرمسلح داشته باشد، چندان محتمل نیست و به احتمال زیاد چنین گزارش محکمی به دست نخواهد رسید.
در هر حال باید منتظر بود تا ببینیم رصدگران عزیز چه نتایجی را به دست خواهند آورد.
اما در گام دوم:
می‌رسیم به اثبات اول ماه شوال و روز عید فطر:
و این‌جا جایی است که اختلاف نظرهای فقهی موجود بین فتوای مراجع تقلید، می‌تواند اختلافاتی را برای زمان عید فطر ایجاد کند.
تفاوت نظرها در مواردی مانند: کافی بودن رویت هلال با دوربین و تلسکوپ، یا الزام رویت هلال با چشم غیر مسلح، یا بحث اشتراک در شب برای شهرها و مناطق مختلف و ریزه‌کاری‌های دیگر؛ از جمله مواردی هستند که به احتمال زیاد موجب بروز اختلاف در روز عید فطر خواهد شد.
از آن جهت که بنده قصد توضیحات کامل‌تر فقهی را ندارم، افرادی که علاقه‌مند هستند آن را دقیقتر بدانند، به شرح کاملی که دوست بزرگوار سیدعلی میرسالاری تهیه و منتشر کرده‌اند، مراجعه کنند. این مقاله را از طریق دکمه زیر می‌توانید دانلود کنید:
وضعیت در کشورهای دیگر
اما وضعیت رویت‌پذیری این هلال در کشورهای دیگر به چه صورتی خواهد بود؟
بر اساس نقشه‌های رویت‌پذیری هلال ماه می‌توانیم امکان دیده شدن یا نشدن هلال را در هر کشور با دقت خوبی مشخص کرد. در این مطلب، دو معیار یالوپ و مهندس میرسعید را ارائه می‌کنم.
نقشه زیر وضعیت رویت‌پذیری هلال ماه را در شامگاه روز شنبه ۳ خرداد ۱۳۹۹ (۲۳ May 2020) بر اساس معیار یالوپ پیش‌بینی میکند. رنگ‌های نشان دهنده مناطق مختلف هستند و سرزمین‌های زیر هر رنگ دارای شرایطی یکسان هستند.
راهنمای بخش‌های رنگی نقشه:
A : به راحتی با چشم غیرمسلح دیده می‌شود.
B : با چشم غیرمسلح در شرایط جوّی مناسب دیده می‌شود.
C : با کمک دوربین پیدا می‌شود و امکان دیدن با چشم غیرمسلح دارد.
D : فقط با کمک ابزار مناسب قابل رویت است.
E : هلال با تلسکوپ هم قابل مشاهده نیست.
بدون رنگ: جدایی زاویه‌ای زیر حد دانژون و هلال تشکیل نشده.
در نقشه زیر امکان رویت هلال بر اساس معیار مهندس قاضی‌میرسعید را مشاهده می‌کنیم:
راهنمای نقشه:
سبز: هلال با چشم غیرمسلح دیده می‌شود.
سبز روشن: هلال با ابزار دیده می‌شود.
قرمز: هلال غیرقابل رویت است.
همانطور که می‌بینیم، دو معیار مختلف در مرزهای رویت‌پذیری با هم اختلافاتی دارند که طبیعی است. می‌توانید وضعیت رویت‌پذیری را در هر منطقه از کره زمین با توجه به معیار مورد نظر مشخص کنید.
با آرزوی قبولی نیت‌های خیر و اعمال انسانی و خداپسندانه‌ی همه انسان‌های کره زمین.
محمد همایونی
۱ خرداد ۱۳۹۹
