دیدار با این دو ستاره معروف

ساعت از یازده شب گذشته است. چهارشنبه دوم شهریور 1401 . قرار بوده امشب یا فردا شب، اعضای باشگاه ستاره‌شناس تلاش کنیم تا دو ستاره دلتا و مو در صورت فلکی قیفاووس را بیابیم. مدت‌ها بود که آن‌ها را ندیده بودم. به ویژه در آسمان ِ روشن شهر قم.

هر دو ستاره از قدر ظاهری حدود 4.2 هستند و براساس تجربه‌های پیشین و گفته‌های متخصصین، باید در آسمان شهرهای بزرگ ایران هم دیده شوند. هرچند ممکن است این یافتن مشکل باشد.

بالای پشت‌بام رفتم. چشمانم هنوز در حال و هوای روشنایی اتاق بود. به غیر از مشتری ِ درخشان و مثلث تابستانه چیز دیگری نمی‌بینم. روی پشت‌بام می‌نشینم و چند دقیقه‌ای چشمانم را می‌بندم تا به تاریکی عادت کنند. البته که کدام تاریکی؟! آلودگی نوری شهر به قدری است که در نور خفیف آن که همه‌جا را روشن کرده است می‌توان همه چیز را مشاهده کرد!

چشمانم را باز می‌کنم و در پهنهء آسمان ِ خاکستری ستاره‌ها را می‌توانم ببینم. ستاره قطبی، ذات‌الکرسی، دجاجه، عقاب، عقرب، قوس و دب‌اکبر دیده می‌شوند. دب‌اکبر خوابیده بر افق شمال است.

اندک اندک می‌توانم ستاره‌های قیفاووس را ببینم. با توجه به نقشه‌ها و عکس‌های مربوط به آن که در باشگاه ارسال کرده‌ام، از ستاره‌های ذات‌الکرسی کمک می‌گیرم تا بتوانم قیفاووس را همچون کلبه‌ای وارونه در ارتفاعی بالا از افق بیابم.

نور ستاره‌هایش کم هستند، باید یکی‌یکی ستاره‌ها را با دقت پیدا کنم. ابتدا نوک سقف کلبه، و بعد چهارتایی که چهارگوشه آن‌را می‌سازند، و بالاخره بله؛ خودش است: دلتا! و ستاره کناری‌اش که به همراه آن گوشه از چهارگوش کلبه تشکیل یک مثلث کوچک را می‌دهند.

با دیدن دلتا، به سرعت متوجه زیر کلبه می‌شوم و به راحتی می‌توانم ستاره لعل (مو ـ قیفاووس) را هم بیابم.

هیجان دارم! از این‌که توانسته‌ام در این آسمان نیمه تاریک که نور چراغ‌های شهر همه‌جای آن‌را خاکستری کرده‌است، این دو را ببینم.

اما هرچه تلاش می‌کنم نمی‌توانم به راحتی شکل کل صورت فلکی را در یک نگاه در چشمانم ثبت کنم. نور ستاره‌هایش در آلودگی نوری آسمان، فروغی ندارند. باید یکی‌یکی به آن‌ها نگاه کنم تا متوجه وجودشان شوم.

ولی در هر حال دلتا و لعل دیده می‌شوند، هرچند کم‌فروعند.

صورت فلکی قیفاووس (Cepheus) یکی از صورت‌های نزدیک قطب شمال آسمان است.

دو ستاره شاخص در این صورت فلکی:
1- دلتا: که سرسلسلهء متغیرهای قیفاووسی است. یک ستاره متغیر تپنده است که می‌توان تغییرات نور آن را با یک هفته رصد مشاهده کرد.
2- مو (لعل): یک ابرغول سرخ بسیار بزرگ است. حتی از ستاره معروف ابط‌الجوزا هم بزرگتر است. از پشت تلسکوپ همچون جواهری قرمز رنگ می‌درخشد.

خوشحالم که توانسته‌ام این تمرین رصدی باشگاه را به خوبی انجام دهم. و افسوس که آلودگی نوری چه بلایی بر سر آسمان‌هایمان آورده است!

اعتراف می‌کنم برای اعضایی از باشگاه که تجربه‌های کمی در رصد داخل شهر دارند، یافتن این‌ها مشکل است. باید حواس‌شان به نکات ِ رصد ستاره‌ها با چشم غیرمسلح باشد. همان نکاتی که در دوره مبانی نجوم آموزش دیده‌اند.

منتظرم تا در گروه باشگاه بازخورد تلاش آن‌ها را ببینم و کمک کنیم تا همه بتوانند این دو ستاره را ببینند. مراحل بعدی در انتظار ایشان است.

جالب این است که هرچه بیشتر به آسمان خیره می‌شوم و بر یک صورت فلکی متمرکز می‌شوم، ستاره‌های بیشتری از آن برایم نمایان می‌شوند. و همین لذت‌بخش است.

زحل و مشتری هم در بخش جنوبی آسمان، خوش خودنمایی می‌کنند. مشتری که با درخشندگی بالایش سلطان آسمان است.

به عنوان آخرین نگاه، به خمیدگی دسته آبگردان نگاهی می‌اندازم. خوشحال می‌شوم که هنوز می‌توانم سُها را در کنار عِناق تشخیص دهم.

با یک نگاه سریع از آسمان خداحافظی می‌کنم و به پایین برمی‌گردم.

متأسفانه نتوانستم عکس از آن‌ها بگیرم.

محمد همایونی
صبح پنجشنبه 3 شهریور 1401