دنباله‌دار C/2024 G3 (ATLAS)

عکس نجومی هفته ـ 0002

مهمانی از دوردست‌های منظومه شمسی، دنباله‌دار زیبای C/2024 G3 (ATLAS) را می‌بینیم. سازه‌ای گنبدی شکل در مکانی با نرده‌هایی در ورای آن، که نرده‌هایش افق این قاب را ساخته است. بر فراز آن‌ها آسمانی پرستاره با رنگ‌های فریبنده‌ی شامگاهی دیده می‌شود. دنباله‌داری زیبا، گسترده و موی‌افشان آن‌چنان خودنمایی می‌کند که نمی‌خواهیم چشم از این عکس برگیریم.

Credit: Y. Beletsky (LCO)/ESO

دنباله‌دار C/2024 G3 (ATLAS) که تا این زمان بزرگترین دنباله‌دار 2025 شناخته شده است، چند هفته‌ای است که در آسمان نیمکره جنوبی غوغا کرده است. هنگامی که در 13 ژانویه 2025 از نزدیکی خورشید عبور کرد و به آسمان شامگاهی وارد شد. در برخی رصدها گزارش از مشاهده‌ی آن قبل از غروب آفتاب شده است. رصدگران توانسته‌اند در نور روزگاهی عکس آن‌را ثبت کنند. بنابراین پنجمین دنباله‌داری است که در 100 سال اخیر در آسمان روزگاهی رصد شده است.

دنباله‌دار C/2024 G3 (ATLAS) در 17 فروردین 1403 در نقشه‌برداری سامانه ATLAS توسط تیلر لیندر کشف شد. فاصله‌اش از زمین در آن زمان 655 میلیون کیلومتر بود و در حال نزدیک شدن به خورشید بود. C/2024 G3 (ATLAS) در 24 دی امسال (13 ژانویه 2025) به حضیض مداری خود یعنی نزدیکترین فاصله از خورشید رسید. در این زمان 13 میلیون کیلومتر از خورشید فاصله داشت.

هرچند پیش‌بینی وضعیت مداری دنباله‌دارها برای اخترشناسان امکان‌پذیر است، اما این ساکنین دوردست‌های منظومه شمسی رفتارهای غیرمنتظره‌ای از خود نشان می‌دهند. برای مثال خیلی از اخترشناسان انتظار نداشتند که با عبور از این فاصله‌ی نزدیک از خورشید، بتواند جان سالم به‌در برد. اما نه تنها به سلامت از حضیض خورشیدی خود عبور کرد،‌ بلکه پس از آن دنباله‌ای بسیار دلفریب و باشکوه در آسمان شامگاهی نیمکره جنوبی به معرض نمایش گذاشت.

دنباله‌دارها در واقع کوه‌هایی یخی هستند در دوردست‌های منظومه شمسی. منشأ بخش بزرگ آن‌ها ابر اورت است در ورای مرزهای سیاره‌ای. هنگامی که دنباله‌دار به خورشید نزدیک می‌شود، یخ‌های آن در اثر پرتوهای فرابنفش خورشید و گرمایی که از آن دریافت می‌کند، تصعید می‌شود. یعنی مستقیم به بخار تبدیل می‌شوند. با بخار شدن، ذرات گرد و غبار و خرده سنگ‌های موجود در آن کوه یخی به همراه ذرات بخار، دنباله‌ی غباری آن‌را تشکیل می‌دهند. هرچه به خورشید نزدیکتر شوند، دنباله بزرگتر و زیباتر می‌شود.

مطلب مرتبط: ستارگان دنباله‌دار

اکنون دنباله‌دار C/2024 G3 (ATLAS) در حال دور شدن از ما و خورشید است و لحظه به لحظه از دم آن کاسته می‌شود. نوبت بعدی برای دیدار با آن حدود 600 هزار سال دیگر است!

این عکس بی‌نظیر در 30 دی توسط Yuri Beletsky  گرفته شده و رصدخانه جنوبی اروپا ESO آن‌را 15 بهمن 1403 منتشر کرده است. این‌جا برفراز قله‌ی پارانال در شیلی است که میزبان یکی از بزرگترین رصدخانه‌های جهان است. بخش اصلی رصدخانه پارانال چهار تلسکوپ بسیار بزرگ VLT هستند که قطر آینه هر کدام 8.2 متر است (در عکس دیده نمی‌شوند). آن سازه‌ی گنبدی شکل، یکی از چهار تلسکوپ کمکی است که در سامانه‌ی تداخل‌سنجی تلسکوپ‌های VLT به کار گرفته می‌شوند. تلسکوپ کوچکی که درون این گنبد بسته‌شده قرار دارد آینه‌ای به قطر 2.8 متر دارد و به همراه سه تلسکوپ مشابه‌ش به کمک آن چهار تلسکوپ بسیار بزرگ می‌روند تا بتوانند تصویرهایی با جزئیات بسیار بالا ثبت کنند.

آسمان این رصدخانه یکی از تاریک‌ترین مناطق کره زمین است. درخشش این همه ستاره باوجود نور قرمز شامگاهی، نشان‌دهنده‌ی این آسمان بی‌نظیر است.

تهیه و تنظیم: محمد همایونی
21 بهمن 1403