زنان اخترشناس هاروارد

تاچندی پیش، زنان عمدتا از انجام کارهای مهم در علم اخترشناسی محروم بودند. در ایالات متحده این وضع حتی تا اواسط قرن نوزدهم تغییری نکرد. سپس ناگهان نسلی از زنان، که جملگی یا اهل ماساچوست بودند یا در آن‌جا کار می‌کردند، این سد را شکستند و در صف مقدم پژوهش‌های اخترشناسی قرار گرفتند.

پیشگام این اپیشرفت ماریا میچل (1889-1818) دختر یک چلیک‌ساز در جزیره نانتاکت بود. او در نوجوانی با شنیدن ماجراهای دریانوردی به کمک ستاره‌ها، شب‌هنگام با تلسکوپ پدرش آسمان را نظاره می‌کرد. ماریا با تشویق پدرش بررسی جدی ستارگان را آغاز و رصدخانه کوچکی در بام منزل‌شان احداث کرد.

در سال 1847 ماریا یک شیء را مشاهده کرد که موضع آن در آسمان روز به روز تغییر می‌کرد، که بعدا معلوم شد این شیء یک دنباله‌دار است. رؤیت این دنباله‌دار نخستین کشف در این زمینه از جانب یک امریکایی بود. این کشف تقریبا یک‌به ماریا را به شهرت رساند. اما این ماجرا فقط شروع «نخستین شدن‌های» او بود. ماریا نخستین زن عضو فرهنگستان علوم و فنون امریکا، نخستین استاد اخترشناسی در کالج واسار و نخستین مدیر رصدخانه واسار شد.

او در صدد توسعه تکنیک‌های عکاسی برای مطالعه لکه‌ها و گرفت‌های خورشیدی برآمد. ماریا میچل در دوران تدریس در واسار چند شاگر دختر داشت. آنان سنت اخترشناسی را که ماریا پایه‌گذاری کرده بود، ادامه دادند. یکی از این شاگردان مری ویتنی (1921-1847) دختر یک سرمایه‌گذار امور مستغلاتی ثروتمند اهل والتهام ماساچوست بود. ویتنی رصدهای چشمگیری از دنباله‌دارها، سیارک‌ها، ستارگان دوتایی و ستاره‌های خوشه‌ای به‌عمل آورد، اما امروزه شهرت او را بیشتر به خاطر ترفیع آموزش زنان می‌دانند. ویتنی به عنوان استاد اخترشناسی در واسار جانشین ماریا میچل شد، اما به علت بیماری فلج موضعی ناگزیر شد به بازنشستگی زودهنگام تن دهد. وی مدت کوتاهی پیش از مرگ، اظهار داشت: «امیدوارم وقتی به دیار دیگر می‌روم، در آن‌جا زنی را ببینم که ویولن دوم را می‌نوازد.»

در سال‌های 1880 گشاده‌دستی و دورنگری مری پالمر دراپر (1894-1914) صحنه پیروزی را برای کار اخترشناسی بانوان در رصدخانه بزرگ کالج هاروارد در کمبریج ماساچوست آماده کرد. مری دراپر سال‌ها یار و یاور همسرش، هنری، در کار رصد ستارگان بود. پس از مرگ هنری، صندوقی به عنوان یادبود هنری دراپر برای حمایت زنانی که دست‌اندر کار اخترشناسی در رصدخانه هاروارد بودند، تأسیس کرد.

در آن زمان مدیر این رصدخانه ادوارد پیکرینگ بود که اجازه داد مری در آن‌جا کار کند، اما در مورد پشتکار و استقامت او به عنوان یک اخترشناس تردید داشت؛ تردیدهایی تا حدی براساس این واقعیت بود که به ازای هر ساعت کار به مری فقط 25 سنت می‌پرداخت! مری مدتی رصدخانه را ترک کرد، اما با مدیریت جدید هارلو شپلی بار دیگر به رصدخانه بازگشت. مری با تشویق شپلی وارد بزرگترین دوره توفیق‌های عمر خود شد. نظام طبقه‌بندی ستاره‌ای جدیدی ابداع کرد که امروزه گامی بلند در گسترش اخترشناسی نظری شناخته می‌شود. کار او در مورد منظومه‌های ستارگان مزدوج نیز از اهمیت خاصی برخورداد بود.

چهره مهم دیگری که در اوایل این قرن در رصدخانه هاروارد کار می‌کرد، آنی کانن (1941-1863)، دختر سناتور ایالتی دلور (کسی که درست پیش از جنگ داخلی رأی سرنوشت‌سازی علیه جدایی ایالت خود داد) بود. آنی کانن به دنبال علاقه اولیه خود به اخترشناسی وارد کالج ولزلی در ماساچوست شد و زیر نظر سارا وایتینگ که مبتکری بزرگ در آموزش فیزیک و اخترشناسی به‌شمار می‌آمد، به تحصیل پرداخت. در سال 1896 به رصدخانه هاروراد رفت و زیرنظر پیکرینک و ویلیامینا فلمینگ به کار مشغول شد. وی در بررسی طیف ستاره‌ای تخصص یافت و به کامل شدن سیستم طبقه‌بندی یاری کرد. او در توسعه کاتالوگ دراپر که شامل 350000 ستاره شد نقش مؤثری بازی کرد. بسیاری از این ستارگان، ستارگان متغیر بودند که پیش از آن هرگز طبقه‌بندی  نشده بود. آنی کانن حامی پرشور حقوق و حق رأی زنان بود و به‌طور قابل ملاحظه‌ای موضع زنان را در زمینه اخترشناسی ترفیع داد.

زنانی با استعداد و با شهامت همچون نامبردگان در بالا بودند که جایگاه جدیدی در اخترشناسی برای زنان به‌دست آوردند و سنتی برقرار کردند که تا امروز هم ادامه داد. اینان چراغ راهنمای همه مردان و زنانی به‌شمار می‌آیند که حق را پاس می‌دارند، تسلیم جهل نمی‌شوند و زندگی کردن را برای فعالیت تحت تأثیر قرار می‌دهند. اقدامات آنان، همچون ستارگانی که مطالعه کرده‌اند، فضا و زمان‌های دوردست را منور می‌کند و مقیاس فواصلی را که از تاریکی گذشته‌ها دور شده‌ایم، به ما می‌نمایاند.

کتاب نجوم دینامیکی صفحه‌های 423 و 424