ماه‌گرفت سرخین
عکس نجومی هفته ـ 0006
هنگامی که ماه کامل در آخرین لحظه‌های سحرگاه جمعه 24 اسفند 1403 در سرزمین ایران و اروپا غروب می‌کرد، سایه‌ی زمین آماده‌ی میزبانی این قرص کامل برای مردم قاره آمریکا می‌شد. آنان‌که در آمریکای شمالی و جنوبی ساکن بودند، ساعتی پس از طلوع ماه، دیدند که سایه‌ی زمین به آرامی ماه را به درون خود می‌بلعید و روشنایی‌اش را از او می‌گرفت. اما هیچکدام نگران ماه نبودند، چرا که می‌دانستند این گرفت ماه، پایان‌یافتنی است و ساعتی بعد رهایی ماه را خواهند دید.
مردم آن‌سوی زمین بسیار خوش بخت بودند که توانستند این ماه‌گرفت طولانی را از ابتدا تا انتها تماشا کنند. 66 دقیقه ماه کاملا گرفته که با رنگی سرخین در آسمان حکمرانی کند، بسیار خاطره‌انگیز است و برای ما در این سوی زمین، حسرت‌بار.
ششمین عکس نجومی هفته به این پدیده‌ی زیبای آسمان شب اختصاص یافت تا کمی بیشتر با زیبایی‌های گرفتگی ماه آشنا شویم. این عکس از وب‌سایت NOIRLab (نویرلب) گرفته شده و عکاس آن Petr Horálek (پیتر هورالک) است که عکاس رسمی نویرلب است. این یک عکس ترکیبی است که قرص ماه را در سه مرحله‌ای که کاملا وارد سایه زمین شده است نشان می‌دهد. ماهی سرخ‌فام.
اگر تاکنون ماه‌گرفتگی کامل را دیده باشید، دیده‌اید به هنگام وارد شدن کامل ماه به سایه‌ی زمین، ماه تاریک و سیاه نمی‌شود. بلکه به علت پراکندگی نور خورشید توسط جوّ کره زمین یک نور خفیفی به سطح ماه می‌رسد و باعث این روشنایی ضعیف ماه می‌شود.
اما علت سرخین بودن ماه به هنگام گرفت کامل پدیده‌ای است فیزیکی به نام پراکندگی رایلی. هنگامی که نور خورشید وارد جوّ کره زمین می‌شود در اثر برخورد با ذرات موجود در جوّ دچار پراکندگی می‌شود. میزان پراکندگی با طول موج نور ارتباط وارونه دارد. یعنی هرچه طول موج کوتاهتر باشد، میزان پراکندگی بیشتر است و برعکس. بنابراین بخش‌های آبی، بنفش، سبز و زرد پرتوهای نور خورشید که در جوّ زمین شکسته می‌شوند تا به سمت قرص ماه بروند، به اطراف پراکنده می‌شوند و بیشتر از بخش قرمز آن باقی می‌ماند و به سطح ماه می‌رسد.
همین پدیده پراکندگی رایلی است که موجب آبی بودن آسمان ما و قرمز شدگی ماه و خورشید به هنگام طلوع و غروب می‌شود. جالب است بدانیم که وضعیت جوّی غالب در آب و هوای کره زمین هم نقش مؤثری در روشن یا تیره بودن سرخی ماه گرفته دارد.
عکس‌های این ماه‌گرفت در رصدخانه‌ی Cerro Tololo (سرو تولولو) گرفته شده است. رصدخانه‌ی میان‌آمریکایی سرو تولولو یکی از رصدخانه‌های نویرلب است در شیلی بر روی قله‌ی تولولو. میان‌آمریکایی یعنی با مشارکت کشورهای قاره آمریکا ساخته و مدیریت می‌شود.
ماه‌گرفت همیشه به هنگام ماه کامل اتفاق می‌افتد. زیرا در این زمان است که ماه و زمین و خورشید در یک خط قرار می‌گیرند و اگر شرایط مناسب باشد، ماه وارد سایه‌ی زمین می‌شود. بنابراین قبل از گرفت ماه، آسمان شب کاملا روشن است و به مرور و آرامی روشنی آسمان و زمین کم می‌شود تا به کمترین مقدار خودش در اوج گرفت برسد. سپس با خروج ماه از سایه‌ی زمین، روشنی آسمان و زمین بیشتر و بیشتر می‌شود. این دگرگونی نور آسمان و زمین به هنگام ماه‌گرفتگی را می‌توانیم در ویدئوی زیر ببینیم.
این ویدئو که تایم‌لپسی است از آسمان شب توسط عکاس دیگری که در کنار پیتر هورالک مشغول بوده ثبت شده است. به تغییرات نور آسمان و زمین دقت کنید. عبور ماهواره‌های مختلف از جمله استارلینک هم در گوشه کنار آن آشکار است. نوار راه‌شیری به همراه ابرماژلانی بزرگ به وضوح آشکار می‌شوند.
پیتر هورالک عکس‌های جذابی از این ماه‌گرفتگی به همراه رصدخانه گرفته است که فقط به یکی از آن‌ها بسنده می‌کنیم.
می‌توانید نماهای مختلف و جذاب این ماه‌گرفت را که توسط پیتر هورالک ثبت شده از لینک‌های زیر مشاهده کنید:
نمای برش‌خورده
نمای مرکاتور
نمای ۳۶۰ درجه
نمای گنبد کامل (فول‌دام)
نمای فوتوسفر
نمای گسترده
منبع: NOIRLab
نویسنده: محمد همایونی
4 فروردین 1404
