نقاب از سحابی نقاب می‌افتد

عکس نجومی هفته ـ 0004

ده هزار سال پیش، در گوشه‌ای از کهکشان راه‌شیری، جایی که اکنون از ما 2600 سال نوری فاصله دارد، ستاره‌ای مرد. مردنش به آرامی نبود. لحظه‌ای بیش هم نبود. انفجاری مهیب و باشکوه. ستاره بزرگ بود، 20 برابر بزرگتر از خورشیدمان. انفجاری که همه‌جا را زیر و رو؛ نه، همه‌جا و همه چیز را درهم کوبید. نور بود و نور، داغ بود و داغ، فوران بود و آتش که زمین و زمان ستاره را در هم می‌پیچید. جهنم‌تر از هر جهنمی که تصورش را کنیم.

چشم برهم‌زدنی پس از انفجار دیگر ستاره‌ای در کار نبود. بینوا ستاره از درون، از قلب، از مغز خود منهدم شده بود. آن طور که اخترشناسان ده هزار سال بعد گزارش می‌دهند، شاید از قلب آن تپ‌اخترکی به‌جای مانده باشد. مطمئن نیستند. بینوا آن ستاره که پیام مرگ باشکوهش را 2600 سال بعد مردمانی بر روی زمین گرفته‌اند. آن مردمان بی‌گمان ستاره‌ای جدید را در آسمان پرستاره‌شان دیده‌اند. برخی از آن هراسیده‌اند و برخی بر آن امید بسته. برخی از ترس به داخل پناهگاه‌شان خزیده و دیگرانی به شوق به سویش دست درازیده‌اند. اما هنگامی که پس از چند هفته نورش را از دست داد و خاموش شد، شاید بیشتر آن ترس‌ها و امیدها هم نورشان را از دست دادند.

یک سحابی رنگارنگ و درخشان که در ورای بالا و پایین این کادر ادامه دارد. ساخته شده از ابرهای گازی نیمه شفاف: در بعضی جاها ضخیم و نازک با لبه‌های تیز و در بعضی جاها پف کرده و مات. رنگ‌های آبی، قرمز و زرد با هم ترکیب می‌شوند و نور تابیده از اتم‌های مختلف در گاز داغ را نشان می‌دهند. ستاره‌های درخشان و نقطه مانند در سراسر سحابی پراکنده شده‌اند.

اما اکنون پس از گذشت حدود ده هزار سال از آن مرگ شکوهمند، تنها چیزی که جلوی دیدگان ما به‌جامانده، پرده‌هایی رنگارنگ و مسحور کننده است از گازها و غبارهایی که در این یکصد قرن از آن ستاره در فضا گسترش یافته است. اخترشناسان می‌گویند شاید ستاره‌ای نوترونی هم از آن به‌جای مانده باشد. که اگر آن ستاره نوترونی کشف شده جنازه‌ی همان ستاره باشد، به چشم ما نمی‌آید.

آن‌چه در این تصویر زیبا می‌بینیم بخش بسیار کوچکی است از همان ردپای به‌جا مانده از آن ابرنواختر. بخش ناچیزی است از سحابی زیبای نقاب. جایی در میانه‌ی هم‌اختر (صورت فلکی) قو یا دجاجه. و این تلسکوپ فضایی هابل است که نقاب از سحابی نقاب برگرفته است.

سحابی نقاب وسعتی به اندازه 6 قرص ماه در آسمان دارد. اما آن‌چه در این کادر زیبا می‌بینیم قطری در حدود 2.5 دقیقه قوسی دارد. یعنی حدود شصت برابر کوچکتر از کل سحابی نقاب.

سحابی نقاب بازمانده‌های ابرنواختری است که حدود ده هزار سال پیش در فاصله 2600 سال نوری از ما اتفاق افتاده است. ستاره‌ای که حدود 20 برابر سنگین‌تر از خورشید بوده در پایان عمرش منفجر شده است. به احتمال زیاد این انفجار ابرنواختری از زمین به صورت ستاره‌ای درخشان‌تر از ناهید دیده شده است.

این تصویر حاصل ترکیب عکس‌های مختلف در سه فیلتر (طول موج) متفاوت است که توسط دوربین میدان‌دید باز 3 هابل گرفته شده است. با این شگرد عکسبرداری، تابش‌های برخاسته از اتم‌های اکسیژن، گوگرد و هیدروژن برجسته‌تر شده و به خوبی در عکس خودنمایی می‌کنند.

هرچند عکسی که می‌بینیم وضعیت لحظه‌ای سحابی نقاب را به ما نشان می‌دهد، اما چون سحابی‌های بازمانده از انفجارهای ابرنواختری همچون سحابی نقاب در حال دگرگونی سریع هستند، چنین عکس‌هایی به کمک عکس‌های قدیمی‌تر به اخترشناسان کمک کمی‌کند تا بتوانند مراحل تحول آن‌را دقیق‌تر زیرنظر داشته باشند. ترکیب این عکس با عکس‌هایی که از 1994 تاکنون توسط تلسکوپ هابل از سحابی نقاب گرفته شده حرکت گره‌ها و رشته‌های گاز را در آن آشکار می‌کند. بدین‌سان است که درک ما از این سحابی خیره‌کننده افزایش می‌یابد.

منبع: esahubble.org

نویسنده: محمد همایونی
15 اسفند 1403