آسمان در این ماه ـ فروردین 1404

معرفی مهم‌ترین رویدادهای رصدی ماه جاری به صورت هفتگی

صورت‌های فلکی ماه

فروردین و اردیبهشت هنگام خداحافظی با صورت‌های فلکی درخشان زمستانی است. شکارچی، سگ بزرگ و کوچک، ارابه‌ران و ثور در ساعت ابتدایی شب دیده می‌شوند و سریع به لبه افق غربی می‌رسند. جوزا در فروردین همچنان به خوبی دیده می‌شود.

صورت‌های فلکی (هم‌اختران) ویژه‌ی فروردین عبارتند از: شیر (اسد)،دب اکبر، دب اصغر، سیاهگوش، سرطان، شیر کوچک و شجاع. در بین آن‌ها فقط دو هم‌اختر اولی ستاره‌های پرنور دارند و راحتتر دیده می‌شوند. البته از آسمان‌های غیرشهری همه را می‌توان به روشنی مشاهده کرد. اگر شرایط یافتن و دیدن هم‌اختران کم‌نورتر را داشته باشید، صورت‌های فلکی را می‌توان به فهرست اسفند اضافه کرد.

حواسمان هست که هم‌اختران گفته شده در ساعت بین 8 تا 9 شب فروردین به خوبی مشاهده می‌شوند. وگرنه در ساعت‌های انتهایی شب یا نیمه‌شب صورت‌های فلکی دیگر هم به ارتفاع خوبی در آسمان خواهند رسید.

راحت‌ترین راه برای پیدا کردن صورت‌های فلکی، برنامک‌های قابل نصب روی گوشی‌های تلفن است. با توجه به نوع گوشی خود می‌توانید این برنامه‌ها را یافته و استفاده کنید. روش پایه و به عبارتی کلاسیک برای یافتن هم‌اختران استفاده از نقشه‌های ماهانه‌ی آسمان شب است. نقشه‌ای که در ادامه می‌بینیم، مخصوص ماه فروردین است. در این نقشه مکان سیاره‌هایی که در هفته دوم فروردین 1404 دیده می‌شوند بر آن افزوده شده است.

همانطور که در بالای نقشه بیان شده، وضعیت صورت‌های فلکی (هم‌اختران) را در میانه‌ی فروردین به ساعت 22 به وقت تابستانی نشان می‌دهد. اما چون دو سالی است ساعت رسمی در ایران جلو کشیده نمی‌شود، باید همان ساعت 21 درنظر گرفته شود. علاوه بر این در ابتدای ماه،‌ یک ساعت دیرتر و در انتهای ماه یک ساعت زودتر این نقشه با آسمان مطابقت خواهد داشت.

روی نقشه زیر کلیک (لمس) کنید تا بتوانید آن‌را بزرگنمایی کنید:

اگر نحوه‌ی کاربرد نقشه‌های آسمان شب را نمی‌دانید به مقاله‌ی «راهنمای یافتن صورت‌های فلکی» مراجعه کنید و فیلم آموزشی مربوطه را مشاهده کنید.

رویت هلال ماه شوال

هلال ماه شوال که برای مسلمانان تعیین کننده عید فطر است در غروب روز یکشنبه 10 فروردین به راحتی دیده خواهد شد. البته برای کسانی که تجربه رصد هلال ماه نداشته باشند ممکن است مشکل باشد. با توجه به موقعیت و مشخصات هلال، امکان دیده شدن هلال در روز قبل آن یعنی شنبه 9 فروردین به هیچ‌وجه در ایران و کشورهای اطرافش وجود ندارد، زیرا هنوز هلال شکل نگرفته است. پس به قطعیت می‌توان گفت اولین هلال ماه شوال در غروب یکشنبه 10 فروردین دیده خواهد شد. این هلال بدون ابزار به خوبی دیده می‌شود.
توضیح بیشتر در هفته دوم فروردین (بخش ماه).

اجرام غیرستاره‌ای

به هنگام بهار دب اکبر به ارتفاع بالایی از افق می‌رسد و می‌توانیم اجرام غیرستاره‌ای دب اکبر و پیرامون آن‌را به خوبی شکار کنیم. کهکشان‌های گرداب (M51)، فرفره (M101)، M81 و M82 از آن جمله‌اند.

یک تلسکوپ متوسط آماتوری با دهانه بین 4.5 تا 8 اینچ کمک می‌کند تا این کهکشان‌ها را ببینیم.

علاوه بر دب‌اکبر صورت فلکی شیر (اسد) هم به میانه‌ی آسمان می‌رسد. این هم‌اختر هم شامل کهکشان‌های زیادی است که تعداد قابل توجهی از آن‌ها را می‌توان با یک تلسکوپ متوسط آماتوری مشاهده کرد. روشن‌ترین کهکشان‌های شیر عبارتند از: M65، M66 و NGC3628 (کهکشان همبرگر) که این سه‌تا کنار هم‌اند و معروف به سه‌گانه‌ی شیر. سه کهکشان دیگر: M95 ، M96 و M105 هم به جمع کهکشان‌های روشن اسد افزوده می‌شوند.

ماهواره‌ها

یکی از پدیده‌هایی که در دوره حاضر در آسمان دیده می‌شود، حرکت ماهواره‌ها در آسمان شب است. به ویژه این‌که در سال‌های اخیر تعداد آن‌ها به شدت افزایش یافته، به طوری که در هر لحظه که به آسمان بالای سرمان نگاه کنیم می‌توانید چندتایی ماهواره در گوشه کنار آسمان بیابیم. ماهواره‌ها همچون ستاره‌های متحرک دیده می‌شوند (هواپیماها دارای چراغ چشمک‌زن هستند). ماهواره‌ها در روشنایی‌های مختلف دیده می‌شوند و به آرامی در بین ستارگان آسمان حرکت می‌کنند. بسته به مدارشان، ممکن است در میانه مسیرشان ناپدید شوند، چون وارد سایه زمین می‌شوند. هرچه آسمان ما پرستاره‌تر باشد، تعداد بیشتری از آن‌ها دیده می‌شوند.

برای دریافت اطلاعات دقیق از زمان و مسیر حرکت ماهواره‌ها در مکان خود، به سایت heavens-above.com مراجعه کنید. می‌توانید برنامک آن‌را یا مشابه آن‌را بر گوشی خود نصب کنید.

پرنورترین آن‌ها ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) است که روشنایی آن در مرتبه‌ی سیاره مشتری یا بیشتر است. در هفته اول فروردین، ایستگاه فضایی عبور قابل توجهی از آسمان بخش‌های مرکزی ایران ندارد. هفته دوم فروردین چهار شب پی‌درپی می‌توانیم عبورهای درخشان و مرتفعی از ایستگاه فضایی را مشاهده کنیم: 10 تا 13 فروردین در ساعت‌های ابتدایی شب. مشخصات دقیق را از سایت بالا به دست آورید.

هفته دوم فروردین 1404

از شنبه 9 فروردین تا جمعه 15 فروردین

این هفته با یک خورشیدگرفت (کسوف) جزئی شروع می‌شود. اما نه برای ما که ساکن ایران هستیم.

چهار تا از سیاره‌ها به آسمان صبحگاهی کوچ کرده‌اند: ناهید، تیر، کیوان و نپتون. اما در این هفته فقط ناهید را می‌توان به‌سادگی مشاهده کرد.

اورانوس، مشتری و مریخ همچنان در آسمان شامگاهی به خوبی دیده می‌شوند. اما موعد خداحافظی با ایشان هم در راه است.

اجرام غیرستاره‌ای موجود در دب‌اکبر و شیر ساعتی پس از آغاز شب به خوبی خود را نشان می‌دهند.

شاید بتوان گفت این هفته برای بخش‌های زیادی از ایران هنگام خداحافظی با سهیل باشد. برای جنوب ایران این زمان حدود یک هفته تا ده روز طولانی‌تر خواهد بود. سهیل در گرگ و میش شفق غروب می‌کند.

شاید بتوان گفت هلال ماه نو در غروب یکشنبه از زیباترین صحنه‌های نجومی این هفته باشد.

خورشیدگرفت (کسوف) جزئی

شنبه 9 فروردین ماه از مقابل خورشید خواهد گذشت و یک خورشیدگرفت جزئی برای بخش‌های محدودی از کره زمین ایجاد خواهد کرد. بخش‌های خیلی کمی از شرق کانادا، شمال شرق آمریکا، بخش‌های زیادی از اروپا، غرب و شمال روسیه و غرب آفریقا می‌توانند این کسوف جزئی را ببینند. بیشترین گرفت را کانادایی‌ها با حدود 90% خواهند دید. در نقشه زیر وضعیت مشاهده‌پذیری و میزان خورشیدگرفت در ناحیه‌های مختلف زمین مشخص شده است.

زمین:

برای ما که ساکن نیمکره شمالی هستیم، به بهار وارد شده‌ایم. و برای ساکنین نیمکره جنوبی، پاییز شروع شده است. آب و هوای بهاری به زیبایی هرچه تمامتر خود را نشان می‌دهد. البته عرض‌های جغرافیایی نزدیک به قطب شمال، تا یک ماه دیگر هنوز زمستانی هستند.

ماه (مانگ):

همانطور که شنبه ماه از مقابل خورشید گذر می‌کند، زمان ماه نو (تولد ماه) هم همان روز و ساعت است: به ساعت 14:28 . در غروب شنبه، که فقط حدود 3.5 ساعت از مقارنه گذشته است، هنوز در ایران و کشورهای اطراف هلال شکل نگرفته است. بنابراین هلال ماه شوال 1446 که تعیین کننده عید فطر است، در غروب روز بعد یعنی یکشنبه دیده خواهد شد. داشتن آسمان صاف با افق غربی باز برای دیدن هلال لازم است. هرچند این هلال با چشم برهنه دیده می‌شود ولی استفاده از یک دوربین دوچشمی می‌تواند کمک خوبی برای پیدا کردن هلال باشد.
نکته رصدی: این هلال در ایران دارای اختلاف سمت تقریبا صفر با خورشید است. بنابراین هلال را تقریبا بالاسر محل غروب خورشید خواهیم دید. در مکانی مستقر شوید که افق غربی باز باشد و مانعی نداشته باشد. از قبل غروب خورشید آن‌جا باشید. محل غروب خورشید را ثبت کنید (به ذهن بسپارید) سپس منتظر بمانید تا از شدت نور آسمان کاسته شود. صبور باشید تا بتوانید هلال باریک ماه را در بالاسر محل غروب خورشید مشاهده کنید. این توضیحات فقط مخصوص این هلال است.
مهم: برای ساکنین آمریکا دیدن هلال در غروب شنبه (که بیش از 12 ساعت نسبت به ایران تأخیر دارد) امکان‌پذیر خواهد بود. در شرق آمریکا فقط با تلسکوپ و در غرب آن شاید بتوان با چشم هم هلال را دید.

در این هفته ماه دو همنشینی دارد: ابتدا با خوشه پروین در روز سه‌شنبه و سپس با سیاره مشتری در غروب چهارشنبه. از ایران این همنشینی‌ها چندان نزدیک دیده نمی‌شوند.

موقعیت و فاز ماه در این هفته به شرح زیر:

شنبه 9 فرودین: در حوت (ماهی) ـ ماه نو ـ فاز: 0%

یکشنبه 10 فروردین: در حوت ـ هلال ماه شوال ـ فاز: 1.9%

دوشنبه 11 فروردین: در حمل (بره) ـ فاز: 7%

سه‌شنبه 12 فروردین: در مرز حمل و ثور ـ فاز: 14%

چهارشنبه 13 فروردین: در ثور (گاو) ـ فاز: 23%

پنجشنبه 14 فروردین: در مرز ثور ـ فاز: 34%

جمعه 15 فروردین: در جوزا (دوپیکر) ـ فاز: 45%

تیر (عُطارِد):

سیاره تیر به آسمان صبحگاهی وارد شده است. اما هنوز دیدن آن ممکن نیست. زاویه‌اش از خورشید اندک است و باید تا هفته بعد برای دیدنش صبر کرد.

ناهید (زهره):

ناهید هم در هم‌اختر ماهی (حوت) است و چند روزی است که پیش از طلوع خورشید، سر از افق شرق برمی‌دارد و می‌توان آن‌را دید. هلال باریک آن همچنان با تلسکوپی مناسب دیده می‌شود. حتا به هنگام روز هم می‌توان هلال آن‌را دید، اما چون زاویه‌اش از خورشید کم است، کار سخت و کمی خطرناک است.

ناهید روز به روز از خورشید زاویه می‌گیرد و دیدنش ساده‌تر می‌شود، در عوض هلال آن ضخیم‌تر و اندازه‌اش هم کوچکتر می‌شود.

بهرام (مریخ):

سیاره بهرام در حال نزدیک شدن به مرز دوپیکر (جوزا) است. قدر ظاهری‌اش از 0.4 گذر کرده است. کاهش نور آن نسبت به زمستان به خوب حس می‌شود. در هفته‌ها و ماه‌های کم‌نور و کم‌نورتر خواهد شد.

مشتری (برجیس):

مشتری در هم‌اختر گاو همچنان با قدر ظاهری 2.1- می‌درخشد. از زمانی که ناهید به آسمان صبحگاهی کوچ کرده، مشتری است که درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان شب است.

در صورتی که تلسکوپ (حتا کوچک) دارید، رصد قمرهای گالیله‌ای آن همیشه جذاب است.

کیوان (زحل):

سیاره زحل با قدر 1.1 در هم‌اختر دَلو (آبریز) است. به آسمان صبحگاهی وارد شده است و پیش از خورشید هم طلوع می‌کند، اما یافتن و رصد کردنش هنوز ممکن نیست.

اورانوس:

اورانوس با قدر ظاهری 5.8 وارد ثور شده است. می‌توان با یک دوربین دوچشمی آن‌را در سمت پایین خوشه پروین پیدا کرد. در آلودگی نوری شهری، نیازمند تلسکوپی کوچک هستیم تا بتوانیم آن‌را راحت‌تر بیابیم. سه‌شنبه هلال ماه بین خوشه پروین و اورانوس قرار می‌گیرد.

نپتون:

نپتون با قدر ظاهری 7.8 در صورت فلکی ماهی (حوت) است. مقارنه‌اش با خورشید را رد کرده است اما هنوز نمی‌توان آن‌را مشاهده کرد. در هفته‌های آینده که خورشید زاویه‌ی بیشتری از آن بگیرد قبل از طلوع خورشید دیده خواهد شد.

هفته اول فروردین 1404

از شنبه 2 فروردین تا جمعه 8 فروردین

خورشید از نقطه اعتدال بهاری آسمان گذشت و وارد نیمکره شمالی آسمان شد. برای ساکنین نیمکره شمالی بهار آغاز شده اما در نیمکره جنوبی پاییز. آب و هوای دگرگون بهاری ممکن است فرصت‌های رصدکردن را از ما بگیرند. اما زمان‌های زیاد به همراه سوژه‌های فراوان برای سر به آسمان بودن در اختیار داریم.

سیاره‌های ناهید و عطارد از آسمان شامگاهی خارج شدند. ناهید در این هفته وارد آسمان صبحگاهی می‌شود. و روزهای بعد، عطارد هم از افق شرق صبحگاهی طلوع خواهد کرد.

اورانوس، مشتری و مریخ همچنان در آسمان شامگاهی به خوبی دیده می‌شوند. اما زحل هنوز تحت تأثیر نور شدید خورشید است و دیده نمی‌شود.

اجرام غیرستاره‌ای موجود در دب‌اکبر و شیر ساعتی پس از آغاز شب به خوبی خود را نشان می‌دهند.

سهیل برای مناطق مرکز ایران به روزهای پایانی ملاقاتش می‌رسد. قبل از غروب آفتاب طلوع کرده است و با تاریک شدن هوا، فرصت کمی برای دیدنش داریم. به پایان نوروز که می‌رسیم دیگر به سختی می‌توان آن‌را دید.

ماه قمری از بیستم گذشته و به هفته چهارم خود نزدیک می‌شود. بنابراین طلوع آن از نیمه‌شب به بعد خواهد شد.

مقاله مرتبط: ماه نارنجی

ماه (مانگ):

بعد از ظهر شنبه ماه به تربیع آخر خود می‌رسد و پس از نیمه‌شب شنبه به صورت یک نمیدایره‌ی زیبا به رنگ نارنجی از سمت شرق طلوع می‌کند. در این هفته ماه در نیمه‌شب طلوع می‌کند و به پایان ماه مبارک رمضان 1446 نزدیک می‌شویم. در عوض صبح‌ها تا ساعتی پس از طلوع خورشید ماه را در آسمان روز می‌توان تماشا کرد.

در این هفته ماه همنشینی یا اختفایی ندارد.
آخرین هلال صبحگاهی ماه رمضان در سحرگاه جمعه 8 فروردین دیده خواهد شد. فاز ماه در ایران بیش از 2% است ولی اختلاف سمت زیاد ماه با خورشید باعث می‌شود زمان بین طلوع ماه تا طلوع خورشید کوتاه باشد. به همین دلیل هلال ماه به هنگام طلوع خورشید در ارتفاع بسیار کمی است. بنابراین شکار این هلال پیر صبحگاهی کمی مشکل است.

چون ماه بعد از نیم‌شب طلوع می‌کند، در اطلاعات زیر مشخصات آن به هنگام سحرگاه آن روز آمده است.

شنبه 2 فرودین: در قوس است ـ فاز: 54%

یکشنبه 3 فروردین: در قوس ـ فاز: 44%

دوشنبه 4 فروردین: در قوس ـ فاز: 33%

سه‌شنبه 5 فروردین: در جَدی (بزماهی) ـ فاز: 24%

چهارشنبه 6 فروردین: در جدی (بزماهی) ـ فاز: 15%

پنجشنبه 7 فروردین: در دَلو (آبریز) ـ فاز: 8%

جمعه 8 فروردین: در دلو (آبریز) ـ هلال صبحگاهی ـ فاز: 2.5%

تیر (عُطارِد):

سیاره تیر از آسمان شامگاهی خداحافظی کرده است و به ملاقات با خورشید می‌رود. در این هفته بین خورشید و زمین قرار می‌گیرد و از این‌رو دیده نمی‌شود. باید یک هفته دیگر صبر کرد تا بتوان آن‌را قبل از طلوع خورشید مشاهده کرد. هرچند به سختی.

ناهید (زهره):

اگر پیگیر رصد ناهید در هفته‌های پیشین بوده‌اید، می‌دانید که منتظر هستیم تا هلال زیبا و بسیار باریکش را بتوانیم دوباره و این‌بار در آسمان صبحگاهی قبل از طلوع خورشید مشاهده کنیم. البته با تلسکوپی مناسب.

ناهید به مقارنه‌ی داخلی خودش با خورشید نزدیک می‌شود. اما با توجه به عرض دایرة‌البروجی مثبتی که دارد می‌توان آن‌را قبل از رسیدن به مقارنه در آسمان صبحگاهی شکار کرد. البته به سختی.

براساس اختلاف زمان بین طلوع ناهید و طلوع خورشید انتظار داریم از صبحگاه یکشنبه 3 فروردین ناهید چند دقیقه قبل از طلوع خورشید بر لبه افق شرقی دیده شود. این مشاهده حتما با ابزار خواهد بود. در روزهای بعد که زاویه‌ی ناهید از خورشید بیشتر می‌شود، دیدن آن هم ساده‌تر خواهد شد. ولی کسانی که می‌خواهند هلال باریکش را با تلسکوپ ببینند، باید بدانند که هرچه روزها بگذرد، هلال ضخیمتر می‌شود.

بهرام (مریخ):

مریخ با قدر ظاهری 0.3 در حال عبور از میانه‌ی دوپیکر (جوزا) است. جابه‌جایی‌اش بین ستاره‌های دوپیکر با وضوح بیشتری دیده می‌شود. فاصله‌اش با ما در حال زیاد شدن است و روشنایی آن رو به کاهش.

مشتری (برجیس):

مشتری با قدر ظاهری 2.2- در صورت فلکی ثور است. تا چند ماه دیگر همچنان مهمان ثور (گاو) است. مشتری هم در حال جابه‌جا شدن بین ستاره‌ها به سمت شرق است. اما نسبت به مریخ جابه‌جایی کمتری دارد، زیرا فاصله‌اش از خورشید و از ما دورتر است.

اگر تلسکوپ کوچکی دارید که حتما به ردگیری قمرهای گالیله‌ای آن بپردازید. و اگر هیچ وسیله‌ای ندارید، به همراه مریخ موقعیت آن‌ها را در بین ستاره‌های هم‌اختران‌شان زیر نظر بگیرید.

در رصد قمرهای گالیله‌ای مشتری، شنبه 2 فروردین اتفاق جالبی می‌افتد. در این شب دو تا از قمرها در پشت سیاره هستند و دوتای دیگر هم بسیار نزدیک به سیاره دیده می‌شوند. بنابراین در رصد با یک ابزار کوچک ممکن است مشتری را در این شب بدون قمر ببینیم. و اگر تلسکوپ متوسطی داشته باشیم دو قمر را همچون دو گوش چسبیده سه مشتری ببینیم. در شب‌های بعد جابه‌جایی قمرها جالب و دیدنی خواهند بود.

کیوان (زحل):

سیاره زحل با قدر 1.1 در هم‌اختر دَلو (آبریز) است. هنوز زاویه‌اش با خورشید خیلی کم است و دیده نمی‌شود. باید صبر کرد تا هفته‌های آینده بتوان آن‌را پیش از طلوع خورشید دید.

اورانوس:

اورانوس با قدر ظاهری 5.8 وارد ثور شده است. می‌توان با یک دوربین دوچشمی آن‌را در سمت راست خوشه پروین پیدا کرد. در آلودگی نوری شهری، نیازمند تلسکوپی کوچک هستیم تا بتوانیم آن‌را راحت‌تر بیابیم.

نپتون:

نپتون با قدر ظاهری 7.8 در صورت فلکی ماهی (حوت) است. مقارنه‌اش با خورشید را رد کرده است اما هنوز نمی‌توان آن‌را مشاهده کرد. در هفته‌های آینده که خورشید زاویه‌ی بیشتری از آن بگیرد قبل از طلوع خورشید دیده خواهد شد.