علوم شهروندی

خیلی از علاقه‌مندان به علم و دانش،‌ دوست دارند بتوانند هم‌پای دانشمندان و پژوهشگرانی که به صورت حرفه‌ای در حال تحقیق و پژوهش هستند؛ فعالیت علمی داشته باشند. اما مهمترین مسأله و بزرگترین مانع در این مسیر، نداشتن تخصص در شاخه‌ی مورد علاقه به همراه نبود ارتباطی نزدیک با آن دانشمندان است.

از این رو خیلی از مشتاقان علم و دانش، فقط به خواندن و پیگری اخبار و اکتشافات و پیشرفت‌های علمی بسنده می‌کنند.

اما خبری خوب و خوشحال کننده برای این دسته از علاقه‌مندان وجود دارد؛ که با حضور و مشارکت در پروژه‌های علوم شهروندی، می‌توانیم بدون داشتن تخصص خاص و بالا، در تحقیقات و پژوهش‌های سنگینی که دانشمندان در موضوعات و زمینه‌های مختلف انجام می‌دهند، سهیم باشیم و در قسمتی از کار، آن‌ها را یاری دهیم.

هنگامی که دانشمندان در برخی از پژوهش‌ها با تعداد بسیار زیاد و حجم عظیمی از اطلاعات و داده‌هایی مواجه می‌شوند که باید آن‌ها را مشاهده و مورد بررسی قرار دهند؛ با چالش بزرگ کمبود نیروی انسانی برای مشاهده و دسته‌بندی اولیه مواجه می‌شوند.

دانشمندان در برخی دیگر از پژوهش‌ها برای جمع آوری اطلاعات مورد تحقیق، با مشکل مشابهی مواجه هستند که نیروی لازم را در اختیار ندارند. مانند جمع آوری اطلاعات مربوط به گونه‌های جانوری یا پرنده‌ها و حشرات یک منطقه؛ یا اطلاعات مربوط به آب و هوا و تغییرات اقلیمی.

این جاست که در پروژه‌هایی به نام «علوم شهروندی» دانشمندان به سراغ عموم مردم می‌روند تا از کمک‌های داوطلبانه‌ی آنان استفاده کنند. اگر نیاز به جمع آوری اطلاعات داشته باشند، از آن‌ها کمک می‌گیرند و اگر نیاز به تحلیل ابتدایی داشته باشند، برخی از اطلاعات مورد نظرشان را در اختیار مردم قرار می‌دهند تا بتوانند بخش‌هایی از کار پژوهش را که نیاز به تخصص و مهارت خاصی ندارد را انجام دهند.

این کار توسط ساز و کارهای مخصوص به هر پژوهش و نوعِ همکاری‌ای که مردم می‌توانند انجام دهند، عموما در فضای اینترنت انجام می‌شود. چند سایت معروف در این زمینه عبارتند از: inaturalist.org و ebird.org و zooniverse.org .

فقط سایت zooniverse در زیرمجموعه‌های خود حدود ۲۰۰ پروژه‌ی علوم شهروندی را ارائه داده که تعدادی از آن‌ها پایان یافته‌اند و تعداد زیادی هم در حال فعالیت هستند. اگر به این سایت سر بزنید، موضوعات مختلفی را می‌توانید مشاهده کنید، از نجوم و اخترشناسی گرفته تا علوم زیستی و جانوری، پزشکی و حتی علوم اجتماعی.

نکته جالب این‌که این سایت پس از آن به وجود آمد که در سال ۲۰۰۷م پروژه Galaxy Zoo کلید خورد و با مشارکت ده‌ها هزار نفر از سراسر جهان، تعداد ۹۰۰٫۰۰۰ کهکشان از لحاظ شکل و ترکیب‌شان با موفقیت طبقه‌بندی شدند.

البته پروژه‌های علوم شهروندی منحصر به این سایت‌ها نیست. به عنوان نمونه یکی از پروژه‌های فعال، کمپین‌های جستجوی سیارکی است که به صورت فعال در سراسر جهان در حال اجراست تا به کمک داوطلبان از بین تصاویر تلسکوپ‌های روباتیک، سیارک‌های کشف نشده در منظومه شمسی را کشف کنند.

برای آشنایی بیشتر با موضوعات علوم شهروندی، می‌توانید به سایت zooniverse سری بزنید و کمی در آن وبگردی کنید تا زمینه‌های مختلف آن را مشاهده کنید و در قسمت مورد علاقه خودتان مشارکت کنید.

در مقاله‌ای جداگانه به معرفی Galaxy Zoo و راهنمایی مشارکت در آن می‌پردازیم.

نویسنده: محمد همایونی

چهارشنبه ۱۰ مهر ۱۳۹۸