ستاره ها و غبارها در سحابی شاه تخته
خیره شدن چشمانِ فروسرخ ویستا به درون یکی از بزرگ‌ترین سحابی‌های راه شیری
سحابی شاه تخته (کارینا) که یکی از بزرگ‌ترین و درخشان‌ترین سحابی‌های کهکشان راه شیری است؛ به زیبایی در این تصویر که توسط تلسکوپ ویستا (VISTA) متعلق به رصدخانه جنوبی اروپا (واقع در رصدخانه پارانال در شیلی) است به تصویر کشیده شده است. ویستا به کمک مشاهداتِ دقیق فروسرخی خود از میان گازهای داغ و غبارهای تاریکی که این سحابی را پوشانده است، تعداد بی‌شمار ستاره را به دقت می‌نگرد؛ ستاره‌هایی تازه متولد شده و ستاره‌هایی مُردنی که به پایان عمر خود رسیده‌اند.
سحابی شاه تخته یکی از بزرگ‌ترین مناطق ستاره ساز
در حدود ۷۵۰۰ سال نوری دورتر از ما و در امتداد صورت فلکی شاه تخته (کارینا) سحابی‌ای گسترده شده است که جمعیت زیادی از ستارگانِ تازه متولد شده را در کنار ستارگان در حال مرگ گردِ هم جمع کرده است. این ویژگی‌های جذاب و دیدنی که در این عکس ویستا (VISTA) به وضوح مشخص است باعث شده تا سحابی کارینا به عنوان یک توده گاز و غبارِ بسیار پویا و در حال تحول در فضای میان ستاره‌ای مطرح شود.
ستاره‌های سنگینی که در قسمت‌های داخلی این ابر کیهانی قرار دارند، تابش‌های قدرتمندی گسیل می‌کنند که این تابش‌ها باعث برافروخته شدن گازهای اطراف می‌شوند. در مقابل، قسمت‌های دیگری از این سحابی شامل ستون‌هایی تاریک از گرد و غبارهایی است که ستارگان نوزاد را در خود پوشانده‌اند.
این تصویر زیبا، صحنه‌ای است از نبردی دائمی بین ستاره‌ها و گرد و غبارهای موجود در سحابی شاه تخته؛ که البته برنده این نبرد، ستارگان نوظهور و جدیدی هستند که به وفور در این ناحیه دیده می‌شوند. جالب این‌که همین ستاره‌های جدید با تابش‌های شدید و پرانرژی و بادهای ستاره‌ای قوی خود، گرد و غبارهای موجود در پرورشگاه خودشان را هم تبخیر و پراکنده می‌کنند.
گستره‌ای به وسعت ۳۰۰ سال نوری، سحابی کارینا را یکی از بزرگ‌ترین مناطق ستاره ساز در کهکشان خودمان کرده است، به نحوی که به راحتی می‌توان آن را با چشم غیرمسلح دید، البته در یک آسمان تاریک! متأسفانه این سحابی در ۶۰ درجه‌ای جنوبِ استوای سماوی قرار دارد و از دید ما که در نیمکره شمالی زمین ساکن هستیم، پنهان است. آن را فقط از نیمکره جنوبی می‌توان مشاهده کرد (خوش به حال شما اگر در سرزمین‌های جنوبی ساکن هستید!)
برای مشاهده جزئیات خیره کننده و بسیار زیبای این سحابی از دید تلسکوپ ویستا، حتما عکسِ مذکور را در اندازه اصلی دانلود کنید. حجم آن حدود ۹۰ مگا بایت است و با کلیک بر دکمه زیر قابل دانلود است:
میزبانی عجیب‌ترین ستاره آسمان
در این سحابی جذاب، ستاره‌ای معروفی با نام اِتا کارینا (Eta Carinae) وجود دارد که جایگاه پرافتخارِ عجیب‌ترین سیستم ستاره‌ای را برای خود اختصاص داده است. این ستاره عظیم الجثه که شکل خارق العاده‌ای از ستاره‌های دوتایی است؛ پرانرژی‌ترین و متلاطم‌ترین سیستم ستاره‌ای در این منطقه است به نحوی که در دهه ۱۸۳۰ میلادی به دومین ستاره روشن آسمان هم تبدیل شد. البته از آن زمان به بعد روشنایی آن همراه با نوسانات نامنظمی کاهش چشمگیری داشته است. هرچند که اتای کارینا به پایان عمر خودش نزدیک می‌شود، اما همچنان یکی از سنگین‌ترین و درخشان‌ترین ستاره‌های موجود در کهکشان راه شیری شناخته می‌شود.
این ستاره عظیم الجثه و غیرطبیعی در این تصویرِ زیبا از سحابی شاه تخته (کارینا)، همچون توده پرنوری است که در بالادستِ ناحیه تاریک V شکل قرار دارد. این ناحیه تاریک، از ابرهای گرد و غباری تشکیل شده که از دیدِ ما به صورت حرف انگلیسیV دیده می‌شود. درست در سمت راست اتا کارینا، سحابی نسبتا کوچک کِی‌هول (Keyhole) قرار دارد. این سحابی کوچک که تشکیل شده از ابرهای فشرده و سرد مولکولی و گازی در داخل سحابی کارینا، میزبان چندین ستاره بسیار سنگین است که روشنایی آن‌ها به شدت در چند قرن اخیر تغییر کرده است.
مشاهده موقعیت سحابی کارینا در کهکشان راه شیری در ویدئوی زیر:
سحابی شاه تخته از دید ویستا
سحابی شاه تخته یا کارینا، در دهه ۱۷۵۰ میلادی توسط ستاره شناس فرانسوی نیکولاس لوئیس در آفریقای جنوبی کشف شده و از آن زمان تاکنون عکس‌های بی‌شماری از آن گرفته شده است. اما تلسکوپ ویستا (VISTA) ـ که تلسکوپ نقشه‌بردار فروسرخ و نور مرئی است ـ در این تصویر یک نما و جزئیات بی‌سابقه‌ای از این محدوده وسیع را ثبت کرده است. دیدِ مادون قرمز این تلسکوپ بهترین راه است برای آشکارسازی جمعیت ستارگانِ جوانی که در پس غبارهای پیچیده سحابی کارینا مخفی شده‌اند. در سال ۲۰۱۴م ویستا توانست نزدیک به ۵ میلیون چشمه جداگانه فروسرخ را در سحابی کارینا آشکار و ثبت کند؛ که این حکایت از حاصلخیزی این سرزمین پهناور در ستاره سازی دارد.
ویستا (VISTA) بزرگ‌ترین تلسکوپ مادون قرمز جهان است که مشغول نقشه‌برداری از آسمان نیمکره جنوبی است. آینه بزرگ آن میدان دید وسیعی را ایجاد می‌کند که به همراه آشکارسازهای بسیار دقیقش، اخترشناسان را قادر می‌سازد تا یک دید کاملا جدید و جامعی از آسمان نیمکره جنوبی به دست آورند.
تهیه و تنظیم: محمد همایونی
