راه کاه‌کشان یا راه شیری

کهکشان راه شیری: جزیره کیهانی ِ ما

۱

سال‌های قبل، اوائل دهه ۸۰ به همراه گروهی از دوستان نجومی در مرکز نجوم نجف آباد؛ که خودمان نام «آسمان‌سرا» بر آن نهاده بودیم، نجوم را به علاقه‌مندان و دوستداران آسمان شب آموزش می‌دادیم. برای هر دوره آموزشی، حداقل یک جلسه رصد عملی را در فضای خارج از شهر برای نجوم‌آموزان برگزار می‌کردیم. آسمان‌سرا زیرمجموعه‌ی پژوهشسرای دانش آموزی بود و ما به راحتی برای اجرای برنامه‌های رصدی، به یکی از دبیرستان‌های موجود در روستاهای نزدیک شهر می‌رفتیم. هرچند آلودگی نوری از بین نمی‌رفت، ولی آسمان پرستاره‌تری نسبت به پشت بام خود پژوهشسرا داشت.

بارها اتفاق می‌افتاد که افرادی که تاکنون نتوانسته بودند خارج از آسمان پرنور شهری، به آسمان شب و ستاره‌ها نگاه کنند، اعلام می‌کردند که: «آقای همایونی! آن لایه ابر در سمت چپ قلب العقرب چیه؟! به نظر می‌رسه یه ابر خیلی نازکی اون قسمت آسمون هست و جابه‌جا هم نمیشه!».

در واقع آن‌ها اولین تجربه دیدن ِ راه شیری را داشتند. و هنگامی که توسط من یا همکاران، یا افرادی که آشنایی قبلی داشتند، متوجه می‌شدند که دارند به نوار راه شیری نگاه می‌کنند، حسابی ذوق‌زده می‌شدند. این ذوق‌زدگی آن‌ها هنگامی دوچندان می‌شد که با دوربین‌های دوچشمی موجود، شروع به گشت و گذار در نوار راه شیری می‌کردند. دریایی از ستاره‌ها که با چشم دیده نمی‌شدند!

۲ 

«راه شیری» یا «راه کاهکشان» نواری است مه‌آلود که در مواقعی از سال آن را می‌توانیم به گونه‌ای ببینیم که همانند پلی، از جنوب به شمال آسمان کشیده شده است. در قسمت‌هایی پهن‌تر و در جاهایی باریک‌تر است. قسمت‌هایی از آن روشن‌تر و بخش‌هایی دیگرش کم نورتر است. داخل آن حتی می‌توانیم رگه‌هایی از تاریکی را همچون جویبارهای تاریکی مشاهده کنیم.

۳

البته!

نکته مهم! این‌که برای دیدنش به آسمانی تاریک نیاز داریم نه این آسمان شب‌های شهرهای ما که آلوده به نور هزاران هزار چراغ ما انسان‌ها شده است. و اگر بخواهیم آن رگه‌های روشن و تاریک آن را تشخیص دهیم که حتما باید در مکانی باشیم با آسمانی کاملا تاریک که فقط سوسوی ستاره‌ها، روشن کننده آسمان باشند.

خوش به حال اجداد و نیاکان ما که حتی از داخل حیاط منزل‌شان حتی در شهری مثل تهران هم می‌توانستند نوار راه شیری را مشاهده کنند. ولی ما اگر بخواهیم آن را ببینیم باید بار سفر ببندیم و آن قدر از شهرها و مراکز تجمع انسان‌ها دور شویم تا روشنایی خفیف و اندک راه شیری آن قدر قدرت پیدا کند تا خودش را به ما نشان دهد.

۴

آن سال‌ها در «آسمان‌سرا» بیشتر دوره‌های آموزش نجوم را در تابستان برگزار می‌کردیم و هنگامی که در محل رصد حاضر می‌شدیم، اندکی از شب گذشته بود. راه شیری هم تقریبا از سمت جنوب تا بالای سرمان و بعد به سمت شمال کشیده می‌شد.

راه شیری میهمان آسمان شب‌های تابستان است. البته تقریبا از اوائل اسفند می‌توان طلوع آن را در ساعات مناسبی قبل از سپیده‌دم صبحگاهی مشاهده کرد، ولی خب در آن روزهای پایانی سال، فرصت اندکی برای دیدنش داریم. هرچه زمان به سوی بهار می‌گذرد، طلوع آن زودتر خواهد شد و فرصت دیدارش هم بیشتر و بیشتر می‌شود. تا این‌که در ابتدای تابستان اندکی پس از غروب خورشید، طلوع می‌کند و تا قبل از سپیده‌دم می‌توانیم آن را در آسمان مشاهده کنیم.

هرچه به پایان تابستان و ابتدای پاییز نزدیک می‌شویم، فرصت دیدن راه شیری بعد از آغاز شب، کم‌تر و کم‌تر می‌شود تا این‌که تقریبا از آبان‌ماه باید با آن خداحافظی کنیم.

۵

این مطلب در حال تکمیل است …. .