همسایه‌های راه شیری

راه شیری به همراه دو کهکشان بزرگ دیگر و چند ده کهکشان کوچک و کوتوله، تشکیل گروهی از کهکشان‌ها را می‌دهند که به نام «گروه محلی» معروف هستند: Local Group

از معروف ترین اعضای این گروه باید به کهکشان‌های آندرومدا، مثلث و ابرهای ماژلانی اشاره کرد.

گروه محلی کهکشان‌ها

آندرومدا که با اندازه‌ای حدود دو برابر راه شیری، بزرگترین کهکشانِ موجود در این گروه است. این کهکشان یک مارپیچی غول پیکر است که در فاصله ۲٫۵ میلیون سال نوری از ما قرار دارد.

آندرومدا دورترین جسمی است که می‌توان آن را با چشم غیرمسلح دید. البته باید در مکانی باشید که شرایط دیدِ مناسبی داشته باشد و مکان آن در صورت فلکی آندرومدا را هم بدانید. هرگاه آن را دیدید، از این‌که در حال تماشای سیمای این کهکشان در ۲٫۵ میلیون سال قبل هستید، چه احساسی دارید؟

کهکشان‌های راه شیری و آندرومدا به علت بزرگی و جرم زیادی که دارند، اثر گرانشی قوی‌ای بر دیگرف در اعضای این گروه دارند. در واقع بیشتر اعضای گروه محلی که کهکشان‌های کوتوله و کوچکی هستند در اطراف این دو کهکشان بزرگ تجمع کرده‌اند. البته تعدادی هم هستند که در فاصله‌های دورتری قرار گرفته‌اند.

اگر به کتاب‌ها مراجعه کنیم، تعداد اعضای گروه محلی را حدود ۵۰ کهکشان معرفی کرده‌اند. اما اگر به سراغ جدیدترن پژوهش‌هایی که تاکنون (تابستان ۱۳۹۸) انجام شده‌اند برویم، خواهیم دید که مجموع آن‌ها به ۹۰ کهکشان هم رسیده است. البته تعداد زیادی از کهکشان‌های تاز کشف شده، اندازه‌های بسیار کوچکی دارند و اطلاعات دقیق‌شان به دست نیامده است.

کهکشان آندرومدا به همراه کهکشان‌های اقماری‌اش حدود ۱۸ عدد هستند؛ که این مقدار برای راه شیری و کوتوله‌هایی که همراهش هستند به ۶۰ عدد می‌رسد. یکی هم کهکشان مثلث و ۱۱ تای دیگر هم شامل برخی کهکشان‌های دیگر هستند که در فاصله‌های دورتری از آندرومدا و راه شیری هستند.

البته احتمال دارد که در آینده باز هم کهکشان‌های بسیار کوچک دیگری هم در این خانواده کشف شوند.

همسایه‌های راه شیری

در هر حال کهکشان راه شیری حدود ۵۹ کهکشان ریز و درشت را در اطراف خود نگه داشته است؛ که بزرگترین آن‌ها ابرهای ماژلانی است و مابقی هم کهکشان‌های کوتوله‌ای هستند که برخی از کوچکترین‌شان فقط اندکی از خوشه‌های ستاره‌ای کروی پرجمعیت‌تر و بزرگتر هستند.

برخی از معروف‌ترین همسایه‌های راه شیری عبارتند از:

کهکشان کوتوله قوس  Sagittarius Dwarf Galaxy

کهکشان کوتوله سگ بزرگ Canis Major Dwarf Galaxy

ابرهای ماژلانی بزرگ و کوچک  Large Magellanic Cloud & Small Magellanic Cloud

کهکشان کوتوله دب اصغر  Ursa Minor Dwarf Galaxy

کهکشان کوتوله اژدها Draco Dwarf Galaxy

کهکشان کوتوله شاه‌تخته  Carina Dwarf Galaxy

کهکشان کوتوله سکستانت Sextans Dwarf Galaxy

کهکشان کوتوله حجّار  Sculptor Dwarf Galaxy

کهکشان کوتوله کوره  Fornax Dwarf Galaxy

کوتوله‌های شیر۱ و شیر۲ Leo I & Leo II dwarf galaxy

کوتوله‌های دب اکبر ۱ و دب اکبر۲  Ursa Major I & Ursa Major II Dwarf Galaxy

نزدیکترین کهکشان‌ها

اما در این خانواده، نزدیکترین‌شان به ما کوتوله سگ بزرگ است که یک کهکشان نامنظم کوتوله با قطر حدود ۴۵۰۰ سال نوری است که در فاصله ۲۶٫۰۰۰ سال نوری از ما در امتداد صورت فلکی سگ بزرگ قرار گرفته است. البته فاصله‌اش از مرکز راه شیری ۴۲٫۰۰۰ سال نوری است. تعداد ستاره‌هایش یک میلیارد تخمین زده شده است.

همسایه بعدی، کهکشان کوتوله قوس است که در امتداد صورت فلکی قوس و در فاصله ۷۰٫۰۰۰ سال نوری از خورشید قرار دارد. فاصله‌اش تا مرکز راه شیری در حدود ۵۰٫۰۰۰ سال نوری است. این کهکشان از نوع بیضوی است و قطر ۱۰٫۰۰۰ سال نوری دارد که شامل ۴ خوشه ستاره‌ای کروی هم هست. کوتوله قوس در یک مدار قطبی به دور راه شیری می‌گردد، یعنی مدارش از فراز قطب‌های شمال و جنوب کهکشان عبور می‌کند.

ابرهای ماژلانی

اما ابرهای ماژلانی در فاصله‌های دورتری از ما قرار دارند. ابر ماژلانی بزرگ در فاصله ۱۶۳٫۰۰۰ و ابر کوچک در ۲۰۰٫۰۰۰ سال نوری از ما قرار گرفته‌اند. این دو کهکشان را از نیمکره جنوبی زمین می‌توانید به راحتی همچون توده‌های ابرمانند در آسمان ببینید. این دو در بین همسایه‌های راه شیری، از همه بزرگتر هستند.

ابر ماژلانی بزرگ را قبلا در نوع نامنظم دسته بندی کرده بودند. ولی چند سالی است که شواهدی به دست آمده از وجود ساختاری مارپیچی با یک بازو به همراه میله‌ای که ساختار آن احتمالا در اثر کشش گرانشی ناشی از ابر کوچک و راه شیری در هم ریخته است. جرم آن ۱۰ میلیارد برابر جرم خورشیدی است و قطر آن ۱۴٫۰۰۰ سال نوری تخمین زده شده است.

اما ابر ماژلانی کوچک کهکشانی نامنظم است که قطر آن ۷۰۰۰ سال نوری است. تعداد ستاره‌های آن چند صدمیلیون است ولی جرم آن در حدود ۷ میلیارد برابر جرم خورشیدی است. یک میله مرکزی از ستارگان در آن مشاهده شده است ولی حدس زده می‌شود که ابر کوچک، یک کهکشان مارپیچی کوتوله بوده است که در اثر نیروهای گرانشیِ ناشی از ابر بزرگ و راه شیری، بازوهایش از هم گسیخته شده‌اند.

نویسنده: محمد همایونی