تحول راه شیری در آینه کهکشان‌های دیگر
چگونه می‌توان تحول راه شیری را بررسی کرد؟
یکی از چالش‌های بزرگ اخترشناسان کشف سیر تحولی کهکشان خودی یعنی راه شیری می‌باشد. یک روش برای بررسی این تحول کهکشانی، آن است که در بین کهکشان‌های قابل مشاهده در عالم جستجو کنیم و آن‌هایی را که هم جرم راه شیری هستند بیابیم. سپس اگر آن‌ها را به ترتیب فاصله‌شان از خودمان مرتب کنیم، از آن جهت که سیمای آن‌ها را با توجه به فاصله‌شان در زمان‌های گذشته مشاهده می‌کنیم، می‌توانیم با تقریب خوبی ادعا کنیم که به وضعیت راه شیری در دوران‌های قبل نگاه می‌کنیم. یا به عبارتی می‌توانیم فیلم زندگی راه شیری را در آینه کهکشان‌های دوردست به سمت عقب و گذشته برگردانیم تا مراحل تحول و شکل‌گیری آن را مشاهده کنیم.
۶ کهکشان کلیدی
شش عکسی که مشاهده می‌کنیم بخشی از جامع‌ترین پیمایش کهکشان‌هاست که تاکنون توسط پژوهش‌های چندرصدخانه‌ای جمع آوری شده است. دورترین آن‌ها (یعنی جوان‌ترین‌شان) مربوط به حدود ۱۱ میلیارد سال قبل و نزدیک‌ترین‌شان در ۳ میلیارد سال قبل می‌باشد. الگویی را که می‌توان برای تحول راه شیری از بین این ۶ عکس یافت، حاصل سرشماری و بررسی عکس‌های نزدیک به ۲۰۰۰ کهکشانِ همانند راه شیری بوده است!
این تصاویر نشان می‌دهند که کهکشان‌های شبه راه شیری در گذر میلیاردها سال گذشته، در اندازه و جرمِ ستاره‌ایشان رشد کرده‌اند. تصویر اول کهکشانی فشرده و جوان است در فاصله ۱۱٫۳ میلیارد سال نوری از ما و به همین دلیل وضعیت آن را در ۱۱٫۳ میلیارد سال قبل مشاهده می‌کنیم؛ یعنی زمانی که فقط ۲٫۵ میلیارد سال از عمر عالم سپری شده است. همزمان با تراکم گرانشیِ منابع عظیم گازهای کهکشان، ستارگان بی‌شماری در حال شکل‌گیری هستند و درخشش آبی ـ سفید آن هم آشکار می‌کند که این کهکشان جوان در حال گذراندن موجی از ستاره‌زایی در خود است.
این جریان ستاره‌سازی همین طور در کهکشان‌ها ادامه دارد تا همانطور که می‌بینیم در ۱۰٫۳ میلیارد سال قبل (تصویر سوم) طوفان ستاره‌زایی به اوج خود رسیده است. در این کهکشان «رونق کودکی‌زایی» ستاره‌ها در آن ۳۰ مرتبه سریع‌تر و بیشتر از وضعیت فعلی راه شیری است. رنگ زردفام کهکشان هم به احتمال خیلی زیاد حکایت از جریان تولد ستاره‌ای است که توسط گاز و غبار موجود در کهکشان محو و مات شده‌اند.
این جریان ستاره‌سازی در نهایت باعث می‌شود که گازهای ستاره‌ساز کهکشان‌ها به اتمام برسند. کهکشانی که در ۸٫۹ میلیارد سال قبل است (شماره ۴) به شکل یک کهکشان مارپیچی درآمده است و ستارگان قدیمی‌تر خود را در قسمت مرکزی جای داده است. حدود ۳ میلیارد سال بعد (شماره ۵) کهکشان مشابهی را می‌بینیم که نه تنها بزرگتر شده است، بلکه رنگ سرخ‌فام آن حکایت از این دارد که این کهکشان قلمرو ستارگان کهنسالی است که بیشتر قسمت‌های کهکشان را فراگرفته‌اند.
یک رصد چندرصدخانه‌ای!
این ۶ عکس توسط دوربین‌های میدان دید باز۳ و نقشه‌بردار پیشرفته تلسکوپ فضایی هابل، بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ میلادی گرفته شده‌اند و قسمتی از پروژه عظیم «مأموریت کیهانی پیمایش میراث فراکهکشانیِ اعماق فضا در محدوده فرورسرخ نزدیک» (CANDELS) هستند.
البته در این مأموریت، از چهار رصدخانه و تلسکوپ‌های آن‌ها کمک گرفته شده است: تلسکوپ فضایی هابل، تلسکوپ فضایی اسپیتزر، رصدخانه فضایی هرشل و تلسکوپ زمینی ماژلان بادا در شیلی.
منبع: spacetelescope.org
تهیه و تنظیم: محمد همایونی
