گزارشی از هفتمین مدرسه تابستانی آیوتا

هفتمین مدرسه تابستانه آیوتا خاورمیانه از ۲۲ تا ۲۵ مرداد ۱۳۹۸ در مکان مرکز تحقیقات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی قم برگزار گردید. این چهار روز را در کنار گروهی از علاقه‌مندان و دانش‌پژوهان باانگیزه‌ی نجوم، به فراگیری برخی مقدماتی که برای انجام پژوهش‌های حرفه‌ای نجوم نیاز داریم؛ گذراندم.

آیوتا خاورمیانه

آیوتا (IOTA) نام یک مجمع (یا نهاد) بین المللی است که به صورت تخصصی به زمان‌سنجی اختفاهایی که در منظومه شمسی رخ می‌دهد، می‌پردازد. این نهاد یا مجمع، دارای بخش‌های مختلف بین المللی است که یکی از آن‌ها آیوتا خاورمیانه است؛ که ریاست آن به عهده آقای آتیلا پرو می‌باشد.

اختفا و زمان سنجی آن

اختفا یعنی پنهان شدن موقتی یک ستاره توسط یکی از اجرام منظومه شمسی. به عنوان مثال ساده، هر شب کره ماه از مقابل ستاره‌هایی در آسمان عبور می‌کند و موجب اختفای آن‌ها می‌شود.

پدیده اختفا و زمان‌سنجی آن‌ها هنگامی ارزشمند می‌شود که اجرامی از منظومه شمسی که هنوز اطلاعات کاملی از شکل ظاهری آن‌ها و وجود جوّ در اطراف آن‌ها نداریم، از مقابل یک ستاره عبور کنند. در واقع از مهمترین نتیجه‌های زمان‌سنجی اختفای یک ستاره توسط اجرام در حال مطالعه‌ی منظومه شمسی، پی بردن به شکل ظاهری و تصحیح مدار آن جرم منظومه شمسی می‌باشد.

مدرسه تابستانی هفتم

مدرسه‌های تابستانی شامل برنامه‌های آموزشی فشرده‌ای هستند تا دانشجویان بتوانند در فرصت تعطیلات دانشگاه‌ها، مطالبی را آموزش ببینند که در درس‌های دانشگاهی به آن‌ها پرداخته نمی‌شود.

یکی از برنامه‌های موثری که بخش خاورمیانه آیوتا در این چند سال اجرا کرده است، مدرسه‌های تابستانی نجوم بوده که به مدت هفت سال در موضوعات مختلف نجومی برگزار شده است.

مرداد امسال (۱۳۹۸) هفتمین مدرسه تابستانی با عنوان پروژه‌هایی در نجوم نیمه‌حرفه‌ای؛ در شهر قم و با مشارکت مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی (وابسته به دفتر آیت الله سیستانی) اجرا شد.

مدرسه‌های تابستانی آیوتا در ایران با حمایت اتحادیه جهانی نجوم برگزار می‌شوند.

روز اول:

آشنایی با نرم افزارهای LaTex و R توسط دکتر سلیمان حسین‌پور.

LaTex برنامه‌ای است که از آن برای تهیه مقاله‌های پژوهشی و کتاب‌های علمی استفاده می‌شود. ولی چون فضای کاربری آن کمی نامعمول است و کار با آن مشابه برنامه نویسی است، عموم مردم به سراغ آن نمی‌روند. اما برنامه‌ای است بسیار کاربردی برای تهیه مقاله‌ها و کتاب‌هایی که شامل معادلات، شکل‌ها، جدول‌ها و نمودارهای زیاد و پیچیده هستند.

نرم افزار R برای تحلیل آماری داده‌ها استفاده می‌شود. که برای تحلیل اطلاعات مربوط به اجرام نجومی و استخراج نمودارها یا نتایج از میان صدها و هزاران داده‌ی به دست آمده از رصدهای نجومی؛ مورد استفاده قرار می‌گیرد.

حل کردن تمرین‌های امروز، اکثر شرکت‌کنندگان را تا نیمه‌های شب بیدار نگه داشته بود.

روز دوم:

آشنایی با کاربرد Machine Learning در نجوم به همراه آشنایی با حوزه‌های مختلف کیهان‌شناسی؛ توسط خانم فریدا فارسیان.

هنگامی که سر و کارمان با داده‌ها و اطلاعات بسیار زیاد نجومی باشد، دیگر نمی‌توان از روش‌های معمول برای تحلیل آن‌ها استفاده کرد. این‌جاست که اخترشناسان از Machine Learning و شبکه‌های عصبی برای تجزیه و تحلیل این داده‌ها استفاده می‌کنند. در این روز با استفاده از برنامه‌ی پایتون کمی با این موضوع آشنا شدیم.

خانم فارسیان در قسمتی دیگر با سخنرانی خوب‌شان، دانشجویان را با حوزه‌های مختلف کیهان‌شناسی آشنا کردند.

روز سوم:

شامل دو قسمت:

۱- در رصدخانه‌های بزرگ چه می‌گذرد؟ توسط آقای محمدجواد ترابی. با توجه به سفرها و بازدیدهای زیادی که آقای ترابی از رصدخانه‌ها در کشورهای مختلف داشته، اطلاعات بسیار خوبی از روندی که در رصدخانه‌ها برقرار است بیان کردند.

۲- دیتاگیری و دیتاهای آنلاین در سیارک‌ها که توسط آقای آتیلا پرو ارائه شد.

عصر این روز به رصدخانه امام علی (ع) رفتیم که در آن‌جا پس از بازدید مقدماتی از رصدخانه، آقای پرو تحلیل منحنی نوری ستاره‌ها به کمک نرم افزار MaxIm DL را ارائه کردند. (این بحث خیلی عالی بود!).

پایان بخش این روز و شب هم بازدید از تلسکوپ ۲۴ اینچ رصدخانه بود. به گفته کارشناس مسئول رصدخانه، این تلسکوپ به صورت نیمه رباتیک فعالیت می‌کند و پژوهش‌گران می‌توانند در آینده‌ای نزدیک، از هرکجای کره زمین از آن برای دریافت داده‌ها و اطلاعات رصدی استفاده کنند.

روز چهارم:

در بخش صبح، ابتدا خانم فاطمه داودی پژوهشی را که در زمینه سیارات فراخورشیدی به همراهی برخی از اعضای آیوتا در سال گذشته انجام داده بودند معرفی کردند (عالی بود!).

سپس تکمیل بحث‌های مربوط به سیارک‌ها به همراه آموزش ارتباطات کتبی و شفاهی در مجامع علمی؛ توسط آقای پرو ارائه شد. قرار بود که بحث ارتباطات در مجامع علمی به صورت کارگاهی ارائه شود که متأسفانه به علت فشردگی برنامه‌ها جناب پرو به سخنرانی آن اکتفا کردند.

حسن ختام و پایان بخش این مدرسه هم سخنرانی جذاب آقای آروین صداقت کیش بود که در مورد «کاربرد شبکه های عصبی و روش های داده کاوی در اخترفیزیک و کیهان شناسی» صحبت کردند.

اختتامیه:

همانند همه‌ی برنامه‌ها در پایان این مدرسه، ضمن تشکر و تقدیر از عوامل اجرایی و برگزار کنندگان، گواهی حضور در مدرسه تابستانی به همه شرکت کنندگان داده شد. البته گواهی علمی این مدرسه که هم مورد تأیید اتحادیه جهانی نجوم و هم دانشگاهی در نیوزلند است، پس از اتمام موفقیت آمیز پروژه پژوهشی‌ای است که در ماه‌های آینده باید شرکت کنندگان در آن فعالیت کنند.

تقدیر ویژه:

اول

از آتیلا پرو ی عزیز که بسیار مدبرانه و دلسوزانه امور آموزشی و پژوهشی آیوتا خاورمیانه را هدایت و اجرا می‌کنند. بسیار خوشحالم که بعد از مدت‌ها، این فرصت به دست آمد تا در کنار ایشان چند روزی را در فضای نجومی و آموزشی قرار داشته باشم.

دوم

از مدیر و عوامل اجرایی مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی قم که واقعا در اجرای این مدرسه بسیار خوب و عالی بودند و بیش از آن‌چه در تعهدات‌شان بود را ارائه کردند. به خصوص تقدیر شایسته‌ای که از آقای پرو داشتند و موجب غافلگیری همه شدند.

و در نهایت سپاسگزارم

از همه دوستان و عزیزانی که در این چهار روز همراه‌شان بودم (در واقع همه با هم بودیم) و بسیار آموختیم و آشنا شدیم و در یک محیط آموزشی و صمیمی بسیار خوب و عالی بودند. که به نظرم این ارتباطات بهترین ثمره و نتیجه این مدرسه کوتاه مدت بود. به امید ارتباطات موثر و گسترده در آینده.

محمد همایونی

آلبوم عکس:

[av_gallery ids=’10287,10288,10289,10290,10291,10292,10293,10294,10295,10296,10297,10298,10299,10300,10301,10302,10303,10304,10305,10306,10307,10308,10309,10310′ style=’thumbnails’ preview_size=’portfolio’ crop_big_preview_thumbnail=’avia-gallery-big-crop-thumb’ thumb_size=’portfolio’ columns=’4′ imagelink=’lightbox’ lazyload=’avia_lazyload’ av_uid=’av-lgqpyv’ custom_class=” admin_preview_bg=”]