تولد ستارگان زیرِ ذره بین!

همانطور که می دانیم ستارگان کره هایی متراکم شده از گاز داغ و چگال (: فشرده) هستند که توسط واکنش های همجوشی هسته ای در مرکز آنها (هسته ی ستاره) انرژی و نور تابش می کنند. علاوه بر این مرکز ستاره ها محل تولید عناصر مختلفِ موجود در طبیعت است. این کره های داغ و سوزان از سحابی ها و ابرهای مولکولی موجود در کهکشان ها به وجود می آیند.

تصویر تلسکوپ اسپیتزر از سحابی M17

در واقع نقطه ی شروع تشکیل یک ستاره زمانی است که قسمتی از یک سحابی در اثر عواملی (خارجی یا داخلی) دچار تنش شده و در اثر این اختلال، حالت ثبات و پایداری خود را از دست می دهد؛ در این حال نیروی گرانشِ ناشی از خود ذرات و مواد سحابیِ مختل شده، باعث فروریزش (رمبش) ماده یِ سحابیِ آن قسمت بر روی خودش می شود و این قسمت از بقیه ی سحابی جدا می شود تا یک پیش ستاره را تشکیل دهد. با تراکم پیش ستاره (: قطعه ی جدا شده از سحابی) لحظه به لحظه نیروی گرانش قوی تر شده و در اثر تراکم بیشتر، دمای آن بالاتر می رود. تراکم به قدری ادامه می یابد تا زمانی که دمای مرکز پیش ستاره به مقدار لازم برای شروع واکنش های همجوشی هسته ای(یعنی ۱۴ میلیون کلوین) برسد و ستاره شروع به تولید انرژی و تابش آن کند. و این یعنی تولد یک ستاره!!

قسمتی از ناحیه مرکزی سحابی امگا

مبحث جذاب بالاموضوعی بود که برای هجدهمین جلسه ی دوره تکمیلی در خانه نجوم نجف آباد انتخاب کردم. برای این درس از ویژگی های یکی از تصویرهای هابل از قسمتی از سحابی امگا، استفاده کردم و ضمن بررسی آن موضوعات مختلفی که در شکل گیری ستارگان موثر هستند را بررسی کردیم:

انواع سحابی ها

ماده ی لازم برای تشکیل ستاره

آشنایی با ابعاد سحابی اولیه

مکانیزم های مختلفِ شروع فروریزش سحابیِ اولیه

تأثیر ستارگان جوان بر ساختار سحابی و تولد ستارگان :

موضوعات هیجان انگیزی بودند که با مشارکت فعال نجوم آموزان و شوق و انرژی فراوان آنها تدریس و بیان شد.

سحابی امگا در ناحیه ی مرکزی راه شیری قرار دارد و می توان آن را در قسمت بالایی صورت فلکی قوس مشاهده کرد:

سحابی امگا در کادر کوچک بالا مشخص شده است

محمد همایونی