کلیک کن
منوی اصلی

سحابی ستاره ساز ! (تولد ستارگان – ۱)

سحابی ها در کمربند شکارچی

ماده‌ای که در عالم به وفور مشاهده می‌شود، هیدروژن است که به صورت‌های مختلف مولکولی، اتمی و یونیزه مشاهده می‌شود. این عنصر ماده اصلی  تشکیل دهنده ستارگان است. در واقع ۷۰% جرم ستارگانِ جوانِ رشته اصلی یعنی ستارگانی که تازه متولد شده‌اند از هیدروژن، ۲۸% هلیوم و ۲% باقی مانده را عناصر سنگین تشکیل می‌‌دهند. فراوانی عناصر و مواد موجود در ماده میان ستاره‌ای هم تقریبا به همین صورت است، و این نشان می‌دهد که می‌توانیم منشاء ستارگانِ جوان را همان مواد میان ستاره‌ای در نظر بگیریم.

البته به طور قطع در نواحی‌ای از کهکشان که تراکم این مواد زیاد باشد، می‌توان ستارگان در حال تولد را نیز مشاهده کرد. این نواحی متراکم از ماده میان ستاره‌ای را به صورت سحابی‌های مختلف مشاهده و رصد می‌کنیم. تلسکوپ‌ها و دوربین‌های عکاسی جدید، زیبایی‌های مسحور کننده‌ای از آن ها را برایمان به تصویر کشیده‌اند.

(با کلیک بر روی عکس‌ها، آنها را بزرگتر ببینید)

سحابی های محل تولد ستارگان
سحابی‌های محل تولد ستارگان

ماده میان ستاره‌ای و به تبع آن سحابی‌ها به طور عمده تشکلیل شده‌اند از گاز هیدروژن، مقداری گاز هلیوم. به این ترکیب، مقادیر بسیار ناچیز ذرات جامدِ غبار که اندازه‌های بسیار کوچکی دارند هم اضافه کنید (تقریبا به اندازه ی ذرات دود سیگار). چگالی ماده ی میان ستاره ای بسیار ناچیز است، به حدی که میلیاردها مرتبه از خلائی که ما می‌توانیم در آزمایشگاه‌های زمینی ایجاد کنیم، رقیق‌تر است.

بنابراین سحابی ها توده هایی متراکم از ماده ی بین ستاره ای هستند که از هیدروژن و هلیوم، به همراه مقادیر ناچیز ذرات غبار تشکیل شده‌اند. از طرفی همین مواد هم در ساختار خورشید و ستارگان عالم مشاهده می شوند. ساده ترین نتیجه آن است که منشأ ایجاد ستارگان همین سحابی ها باشند، و شاهد تجربی و رصدیِ آن هم مشاهده ی ستارگان جوان و تازه متولد شده در درون یا نزدیکی سحابی هاست. حتی توده های متراکمی که در حال تبدیل شدن به ستاره نیز هستند (به آنها پیش ستاره می گویند)، به تعداد بسیار زیاد در سحابی ها مشاهده می شوند.

سحابی NGC2467 و ستارگان نوباوه
سحابی NGC2467 و ستارگان نوباوه

دو نکته ی جالب در مورد محل تشکیل ستارگان:

۱)  تراکم سحابی‌ها در کهکشان بیشتر در بازوهای کهکشانی است. از طرفی تراکم ماده ی میان ستاره ای در بازوها، هر چه به مرکز راه شیری نزدیکتر می شویم بیشتر می شود. بنابراین نواحی ستاره ساز در قسمت های نزدیک به مرکز کهکشان، بیشتر رصد می شوند. سحابی امگا یکی از آن مناطق است که در بازوی قوس و در امتداد مرکز راه شیری قرار دارد. (مقاله ی سحابی امگا را از مطالعه کنید.)

صورت فلکی قوس و سحابی های مرکز راه شیری
صورت فلکی قوس و سحابی های مرکز راه شیری

۲)  خود سحابی‌ها عموما زیر مجموعه‌ای از ابرهای بزرگ و عظیمی از  هیدروژن مولکولی هستند که ابعاد به اندازه های چند صد سال نوری دارند و بعضا شامل چندین سحابی می شوند. به عنوان مثال سحابی جبار که یکی از معروفترین زادگاه‌های ستاره‌ایست درون یک ابر عظیم مولکولی است که این ابر تقریبا تمام صورت فلکی شکارچی را فرا گرفته و سحابی سر اسب و دیگر سحابی های صورت فلکی جبار را شامل می شود. نام این ابرعظیم مولکولی حلقه بارنارد است. (شکارچی آسمان)

ابر عظیم مولکولی جبار
ابر عظیم مولکولی جبار

(توضیحات بیشتر در مورد سحابی ها را در مقاله ی جداگانه بررسی می کنیم.)

نویسنده: محمد همایونی

محمد همایونی
کارشناس و مدرس نجوم هستم و اعتقاد دارم که «یک ستاره شناس این جهان را مکانی زیباتر برای زندگی می‌بیند!» و برای ترویج آن تلاش می‌کنم.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

preloader
لطفا صبرکنید...